تبیین و تحلیل رابطۀ میدان دانشگاه و سلیقۀ مشروع تماشاگران تئاتر تهران

Abstract

افزایش چشمگیر تعداد سالن‌های نمایش در طی دهۀ اخیر موجب ایجاد تغییرات بنیادی در فرایند تولید و مصرف تئاتر در شهر تهران شده است. دگرگونی‌هایی که بر عاملان مختلف، از گروه‌های تولیدی و سالن‌داران گرفته تا تماشاگران، تأثیر گذاشته است. پژوهش حاضر با استفاده از مفاهیم نظری جامعه‌شناسی بوردیو و با درنظرگرفتن اهمیت میدان دانشگاه در شکل‌گیری سرمایۀ فرهنگی و تثبیت سلیقۀ مشروع، علل و معانی این تغییرات را بررسی کرده است. در این زمینه چگونگی تعامل عادت‌واره‌ها و سرمایه‌های تماشاگران میدان تئاتر خصوصی با عاملان میدان دانشگاه و مبارزات و راهبرد‌های هر یک در میدان‌های تئاتر تحلیل شده‌اند تا زمینۀ تحلیل و طبقه‌بندی کنش‌ها و انتخاب‌های آنان (تماشاگران) فراهم شود؛ بنابراین، بر مبنای چارچوب روش‌شناختی پی‌یر بوردیو و با تحلیل علت‌کاوانه و معنی‌کاوانۀ آن دسته از داده‌های تجربی که از دو طریق کیفی (مصاحبۀ نیمه‌ساخت‌یافته و مشاهده) و کمی (پرسش‌نامۀ ترکیبی) در میدان تئاتر و دانشگاه گردآوری شده‌اند، تفاوت‌های قریحۀ پرورش‌یافته بین گروه‌های استادان، دانشجویان و تماشاگران تئاتر و حوزه‌های به‌کاربردن این داده‌ها در میدان تئاتر مشروع بررسی شده‌اند. در پایان این نتیجه حاصل شده است که میزان اثرگذاری سرمایۀ فرهنگی در مبارزات میدان تئاتر مشروع به‌مرور کمتر شده است و سرمایۀ اقتصادی و حضور گسترده‌تر مخاطب، نقش کلیدی‌تری در منطق تولید و مصرف میدان تئاتر مشروع ایفا کرده است؛ به‌عبارتی، این تماشاگران تازه‌وارد به مرکز قدرت در میدان تئاتر تبدیل شده‌اند و سلیقۀ (سرمایۀ فرهنگی و عادت‌واره‌های) آنان سبب شده است نظام ادراک و طبقه‌بندی خود را به میدان تئاتر تحمیل کنند. این تماشاگران تازه‌وارد در کنار رشد پرشتاب تعداد سالن‌های نمایشی که همگی به‌ناچار خود را با قاعدۀ اقتصاد بازار تئاتر منطبق می‌کنند، سبب تمایززدایی بیش از پیش از هویت مکان‌های تئاتری و نوع اجراهای آنها شده‌اند.