مدل‏سازی ساختاری و تبیین علّی ارزیابی جوامع روستایی از کیفیت زندگی و عوامل مؤثر بر آن

Abstract

ارزیابی و ادراک جوامع و مردمان روستایی از کیفیت زندگی‌، همچون واقعیت زندگی آنان، از عوامل ملموس و ناملموس بسیاری متأثر است. این ارزیابی، انعکاسی از شرایط و اوضاع قلمرو زندگی و سپهر اندیشگی آن‌ها است. سنجش و تحلیل جامع این ارزیابی نیز سنجه‌ای است هم برای ارزیابی و تحلیل سطح توسعه و برخورداری این جوامع از شرایط فیزیکی و عینی سکونتگاهی و هم ذهنیت و نگرش آن‌ها به زندگی روستایی و مقتضیات آن در مقایسه با تصور و ادراکی که به‌ویژه از زندگی شهری دارند. مطالعۀ حاضر، کیفیت زندگی در بخش‌هایی از جوامع روستایی استان‌های اصفهان و کرمان را ارزیابی و عوامل مؤثر بر آن را تحلیل علّی کرده است. بخش عمده‌ای از مطالعه، تدوین چارچوبی نظریه‌مند برای سنجش «خود-ارزیابی» از کیفیت زندگی و مقیاس‌سازی برای مجموعۀ جامع و متنوعی از متغیرهای اثرگذار بر آن بوده است. بر اساس توصیف آماری متغیرها، گذشته از تفاوت‌هایی جزئی، در ارزیابی ابعاد و مؤلفه‌های مختلف کیفیت زندگی، بین مناطق دوگانۀ روستایی و گروه‌های دوگانۀ سن، جنس و تأهل پاسخگویان، اختلاف معناداری مشاهده نشد. روابط پیچیده و چندگانۀ بین متغیرها و اثرگذاری‌های مستقیم و غیرمستقیم آن‌ها بر ارزیابی از کیفیت زندگی، با استفاده از رویکردهای آماری تحلیل مسیر و مدل‌سازی معادله‌های ساختاری، واکاوی و تحلیل علّی شد. با شناسایی و تدوین مدل مفهومی-تحلیلی مطالعه، علاوه بر مدل ساختاری اصلی برای تحلیل متغیر وابسته، روابط درونی بین متغیرهای مستقل نیز با پنج مدل مسیر علّی، ارزیابی و تحلیل و نتایج حاصل به‌تفصیل تشریح شد. درمجموع آثار مستقیم و غیرمستقیم، پایگاه اقتصادی-اجتماعی، وضعیت مسکن، فعالیت‌های تفریحی و امکانات و تسهیلات، به‌ترتیب اثرگذارترین عوامل مثبت بر ارزیابی جوامع روستایی از کیفیت زندگی بوده و پس از آن‌ها، احساس محرومیت نسبی، عوامل استرس‌زا و سن نیز متغیرهای اثرگذار منفی بوده‌اند. درانتها، اعتبارسنجی نتایج و برآوردهای مدل‌سازی علّی-ساختاری مطالعه آمده و پیشنهادهایی هم برای ادامۀ کار ارائه شده است.