گفتمان پست مدرن در سینمای ایران (مورد مطالعه فیلم «صندلی خالی»)

Abstract

پست مدرنیسم به مثابه‏ یک گفتمان، در جهان فیلم نفوذ کرده است و «سینمای پست مدرن» را خلق نموده است. گفتمان سینمای پست مدرن شامل ابعادی چون وانموده و تزلزل واقعیت، مرکززدایی از سوژه، مرگ مؤلف، پاک‏شدگی مرزهای زمانی، ترکیب تکنیک‏ها و ژانرها و کثرت‏گرایی است که در تقابل با سایر گفتمان‏ها قرار می‏گیرد. هدف مقاله‏ حاضر معرفی این گفتمانِ سینمایی، تفسیر و نشان دادن عناصر آن در یکی از فیلم‏های سینمای ایران است. برای نیل به این هدف، گفتمان سینمای پست مدرن بر اساس نظریه‏ گفتمان لاکلا و موف تعریف می‏شود و سه بعد وانموده، مرکززدایی از سوژه و مرگ مؤلف به عنوان چارچوب مفهومی انتخاب می‏شوند. چارچوب روشی نیز ملهم از نظریه‏ روایت پست مدرن متشکل از فابیولا، سیوژت، شخصیت و راوی است که در پیوند با چارچوب مفهومی به تحلیل فیلم «صندلی خالی» ساخته‏ سامان استرکی می‏پردازد. نتایج نشان می‏دهد که «صندلی خالی» با روایت اپیزودیک، تو در تو و مارپیچ خود جهان وانموده‏ای را خلق می‏کند که در آن مرز واقعیت و توهم فرو می‏ریزد و سوژه‏هایِ سرگردانی خلق می‏کند که ناتوان از تغییر این جهان‏اند و در نهایت در یک بن‏بست هستی شناختی از جهان وانموده کنار می‏روند. راوی‏های چندگانه و خصلت خود ارجاعی فیلم در نهایت پاسخی به پرسش‏هایی که مطرح می‏کند ندارد چرا که مرگ مؤلف خصلت این فیلم است. علاوه بر این، گفتمان سینمای پست مدرن در مقابل گفتمان‏های سیاسی و فرهنگیِ هژمونیک ایران، پس رانده شده و در حاشیه قرار دارد.