قشربندی ‌اجتماعی و نوشتار فارسی مطالعه‌ی موردی: نوشتار دانش آموزان مدارس راهنمایی شیراز

Abstract

محمد عموزاده، دانشیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه اصفهان * جواد شیروانی، دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان چکیده در این تحقیق سعی بر آن بوده ‌است که الگوی زبان­شناسی اجتماعی برنستاین به ­صورت میدانی بررسی گردد. نظریه‌ی اجتماعی‌ شدن ارتباط، نوعی قطبیت سازی روند ارتباطی را بر اساس مفاهیمی چون گونه‌ی محدود در مقابل گونه‌ی گسترده و همچنین نظام ارتباطی موقعیت - محور در مقابل نظام ارتباطی شخص- محور ارائه می‌دهد. چارچوب نظری مذکور، هر یک از قطب‌های ارتباطی فوق را با ساختار اقشار اجتماعی مرتبط می‌داند. برای سنجیدن این الگو، از دانش­آموزان حدود 13 ساله، شامل 40 پسر و 40 دختر طبقات اجتماعی کارگر و متوسط خواسته ­شد تا متونی درباره‌ی «توصیف مدرسه‌ی خود» و «زندگی خود در ده سال آینده» بنویسند و همچنین، تعدادی جمله‌های ناقص را تکمیل ­کنند. سپس، داده­های گردآوری ­شده از متون نوشتاری آنها به دو روش کیفی و کمّی توصیف و تحلیل گردید. نتایج به­ دست ­آمده، نظریه‌ی برنستاین مبنی­ بر اینکه افراد طبقه‌ی کارگر و طبقه‌ی متوسط به­ ترتیب از گونه­های محدود و گسترده استفاده می­کنند را تأیید کرد. تحلیل کیفی داده­ها نشان ­داده است که دختران هر طبقه‌ی اجتماعی در قیاس با پسران­ هم‌­طبقه‌ی خود از کنش زبانی پیچیده­تری استفاده ­ ­می­کنند. همچنین، تحلیل کمّی که به­ عنوان مؤیدی بر نتایج تحلیل کیفی استفاده­ شده است، نشان­ دهنده‌ی همبستگی مثبت بین طبقه‌ی اجتماعی افراد و پیچیدگی کنش زبانی آنها بوده است.