سرمایه‌‌داری مجازی، زایش ستم و ژانوس رهایی: مطالعۀ‌‌ انتقادی برساخت ستم‌‌دید‌‌گی کردهای ایران در فیس‌‌بوک

Abstract

پژوهش حاضر دربارۀ چگونگی برساخت ستم‌‌دیدگی کردهای ایران در فیس‌‌بوک ازنظر انتقادی مطالعه و بررسی کرده است. ایدۀ نظری این مقاله، این است که منطق سرمایه‌‌داری مجازی بر فیس‌‌بوک کردی حاکم است و ایدئولوژی‌‌های مختلف وضعیت‌‌های گوناگون مرتبط با کردها را به نفع خودشان مصادره می‌‌کنند. روش پژوهش، مردم‌‌نگاری انتقادی مجازی است و فیس‌‌بوک کردی برای میدان مطالعه انتخاب شده است. روش نمونه‌‌گیری از نوع نمونه‌‌گیری هدفمند (نمونه‌‌گیری شبکه‌‌ای، نمونه‌‌گیری گلوله‌‌برفی و نمونه‌‌گیری نظری) بوده است. داده‌‌های پژوهش شامل مصاحبه‌‌های ساختارنیافتۀ آنلاین و چهره‌‌به‌‌چهره، یادداشت‌‌های میدانی حاصل از مشاهدات مشارکتی و غیرمشارکتی و تصاویر و ویدئوهای فیس‌‌بوکی بوده است. برای تحلیل داده‌‌ها از روش نظریۀ مبنایی برساختی استفاده شده است. یافته‌‌های پژوهش بیانگر این‌اند که ستم‌‌دیدگی کردها در فیس‌‌بوک توسط ایدئولوژی مصادره می‌‌شود. ایدئولوژی، شکلی از لذت قومی ازلی را بازتعریف می‌‌کند، سرقت آن توسط یک دیگری سیاه را برساخت می‌‌کند و درنهایت، ممکن‌بودن بازپس‌‌گیری لذت قومی به‌سرقت‌رفته را تنها با پیروی از انگاره‌‌های ایدئولوژیک مدنظر خودش تحقق‌پذیر می‌‌داند؛ این در حالی است که این ایدئولوژی‌‌ها به وضعیت ستم‌‌دیدگی خاتمه نمی‌‌دهند؛ بلکه تولیدکنندۀ شکل جدیدی از ستم‌‌دیدگی‌اند. به‌طور کلی، در فیس‌‌بوک کردی شاهد زایش ستم و ژانوس رهایی هستیم. این مسئله به معنای وجودنداشتن امکان رهایی‌‌بخشی واقعی نیست. فیس‌‌بوک کردی مانند هر فضای دیگری، همزمان با سلطۀ ایدئولوژیک، امکان‌‌های مختلف را برای رهایی‌‌بخشی و مقاومت تولید می‌‌کند. درون این امکان‌‌هاست که می‌‌توان شکلی از رهایی‌‌بخشی را جستجو کرد که به جای تمرکز بر ویرانی و مرگ «دیگری»، بر گفتگو و همزیستی مسالمت‌‌آمیز تأکید می‌‌کند.