بررسی و تحلیل نقش پیک‌ها در محبت‌نامه‌ی ابن نصوح شیرازی

Abstract

هدف این مقاله بررسی و تحلیل نوآوری‌های ابن نصوح‌شیرازی، شاعر قرن هشتم و نقش پیک‌ها در منظومه‌ی محبت‌نامه است. محبت‌نامه از منظومه‌هایی است که زیرمجموعه‌ی ده‌نامه‌ها قرار می‌گیرد. ده‌نامه؛ منظومه‌ای عاشقانه و روایی است در قالب تلفیقی غزل و مثنوی که بر اساس تبادل نامه میان عاشق و معشوق شکل می‌گیرد. الگوی اصلی اغلب ده‌نامه‌‌سرایان، ده‌نامه‌‌ی اوحدی‌مراغه‌ای است اما ابن‌نصوح در این عرصه‌، دست به نوآوری‌هایی زده است. هنرنمایی ابن نصوح دراین است که هم تعداد پیک‌ها را افزوده و هم بسیار هوشمندانه، این پیک‌ها را درخیال‌آفرینی به کار برده است. محبت‌نامه‌ ده پیک دارد: ماه، خورشید، باد صبا، باد شمال، شانه، آیینه، شمع، پروانه، گل و بلبل. در حقیقت، ابن نصوح ده‌نامه‌ی خود را نه بر پایه‌ی نامه‌ها بلکه بر اساس این ده پیک بنا کرده است. بنابراین، نه تنها نامه‌ها در محبت‌نامه بر اساس گفتگوی میان عاشق یا معشوق با پیک‌ها شکل می‌گیرد؛ بلکه پیشبرد روایت نیز بر عهده‌ی پیک‌هاست. وی هنرمندانه میان هرپیک، فرستنده و گیرنده‌ی آن تناسبی دلنشین برقرار ساخته است. همچنین این ده پیک درمضمون‌آفرینی، ساخت و تداعی تصاویر و فضاسازی در محبت‌نامه نقش اساسی دارند. مهم‌ترین پیک محبت‌نامه، پیک ششم یعنی آینه است. ابن‌نصوح به خوبی از این پیک و رمز آینه بهره برده است. آینه، نقطه‌ی عطف روایت، در محبت‌نامه است. معشوق پس از دیدن حقیقت عشق درآینه و آگاهی از اتحاد عاشق و معشوق، دگرگون شده و پس ازآن است که مقدمات وصال فراهم می‌گردد. پژوهش‌هایی بدین شیوه می‌تواند در شناساندن ارزش ادبی ده‌نامه‌ها، بسیار موثر باشد؛ گونه‌ای که تقریبا ناشناخته است.