دگردیسی خون به مار در گرشاسب نامه

Abstract

روایات اساطیری همواره با اشارت‌ها و دلالت‌هایی رمزگونه و نمادین با اموری شگفت همراهند و این شگفتی‌ها در منطق اسطوره‌، چیزی جز باورها، امیال و آرزوهای دیرین انسان‌هایی کهن برای رهایی از ابهامات و پیچیدگی‌های هستی نبوده است؛ یکی از این امور شگفتی‌زا، دگردیسی موجودات و پدیده‌ها به یک‌دیگر است که خود حاصل خلاقیت‌هایی کهن و نشان‌گر تجلّیات گوناگون روانی، اجتماعی، زبانی، زمانی و مکانی انسان‌ها در دوره‌های باستانی است. این دگردیسی‌ها گاهی در متون حماسی جلوه‌هایی خاص به خود می‌گیرند. در «گرشاسب‌نامه»ی اسدی طوسی نیز یکی از این دگردیسی‌ها، پیدایی «مار» از «خون» آدمیان در روایت «بنای سیستان» است. این جستار بر آن شده است تا با استناد به پاره‌ای از قراین و شواهد و تحلیل آن‌ها، رازوارگی این شگفتی را بازنماید؛ تلاشی که می‌تواند آفرینش «مار» از «خون» را با برخورداری از مفاهیمی تمثیلی و گاه پارادوکس‌گونه هم‌چون بقا، اقتدار، حیات، استحکام و نیز، دژمنشی‌های سالارمدارانه تبیین کند. انعکاس این پدیده در گرشاسب‌نامه‌ی اسدی طوسی گواهی بر اصالت و قدمت این منظومه‌ی عظیم حماسی است و خود مجملی است از تفصیل‌های رازناک در اساطیر کهن ایرانی.