سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز جنوبی، تهاجمی یا تدافعی؟

Abstract

دو نگاه متفاوت به سیاست خارجی ایران در قفقاز جنوبی وجود دارد. نظر اول معتقد به تهاجمی‌بودن رفتار منطقه‌ای ایران است. دیدگاه دوم سیاست خارجی ایران را تدافعی می‌پندارد. برداشت نخست نتیجۀ نگاه به سیاست خارجی ایران به‌عنوان کلی است که هستۀ کانونی آن، رویکرد ایران به نظام بین‌الملل و به‌شکل ویژه خاورمیانه است؛ دیدگاه دوم رفتار منطقه‌ای ایران را در قفقاز جنوبی به‌شکل جداگانه ارزیابی می‌کند. این نوشتار با تکیه بر دیدگاه دوم، نیم‌نگاهی به نگرش اول نیز دارد؛ زیرا در عالم واقع برداشت بازیگران از سیاست منطقه‌ای یکدیگر، فقط از شواهد مربوط به آن منطقه ریشه نگرفته است؛ بلکه متأثر از راهبرد کلیِ حاکم بر سیاست خارجی و رفتار کشورها در سایر مناطق است. بر این اساس این نوشتار به‌دنبال پاسخ به این پرسش‌ها است که آیا سیاست خارجی ایران در قفقاز جنوبی تهاجمی است یا تدافعی؟ برداشت بازیگران رقیب از رفتار ایران در قفقاز جنوبی چگونه است؟ و بازخورد این برداشت در سیاست‌گذاری آن‌ها در برابر ایران چه خواهد بود؟ «رفتار ایران در قفقاز تدافعی است؛ اما فضای کلی حاکم بر سیاست خارجی ایران سبب شده است که برداشتی تهاجمی از کنش ایران در قفقاز جنوبی شکل بگیرد؛ بنابراین بازیگران فعال در قفقاز جنوبی در مقابل سیاست منطقه‌ای ایران رویکرد بازدارندگی به‌کار گرفته‌اند.» این فرضیه در چارچوب نظریۀ ادراکی رابرت جرویس بررسی شده است. روش این نوشتار توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی تدوین شده است.