منابع آبی مشترک در حوضۀ کورا - ارس؛ پیشران صلح در قفقاز جنوبی

Abstract

حوضۀ آبریز کورا - ارس در منطقۀ قفقاز جنوبی میان جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، ایران و ترکیه قرار دارد. دو رود اصلی کورا و ارس از پرآب‌‌ترین رودهای منطقه هستند که مسائل اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و سیاسی بسیاری پیرامون آن‌ها وجود دارند. همکاری‌های مبتنی بر توافق‌های محدود و چندجانبه میان ارمنستان، گرجستان و جمهوری آذربایجان به‌طور معمول با ابتکار سازمان‌های جهانی و اتحادیۀ اروپا ایجاد شده‌اند و از این مسئلۀ بسیار مهم غفلت کرده‌اند که ایران و ترکیه دو بازیگر و کنشگر اصلی در استفاده و مدیریت منابع آبی این حوضه هستند. با توجه به اینکه هیچ نهاد بین‌المللی برای مدیریت یکپارچۀ منابع آبی مشترک در این حوضه تأسیس نشده و پیمانی نیز برای تقسیم این منابع بسته نشده است، استفاده از نظریۀ پیچیدگی در روابط بین‌الملل با فراهم‌کردن امکان درک صحیح از مسائل این حوضه، کمک می‌کند تا برای این پرسش اساسی پاسخی بیابیم: توازن‌نداشتن منابع و مصارف و نیز وابستگی به منابع آبی مشترک چگونه بر روابط میان کشورهای حوضۀ آبریز کورا - ارس تأثیر می‌گذارد؟ نوشتار حاضر با استفاده از روش تبیینی برای آزمون فرضیه از شیوۀ مثبت یعنی بررسی شاخص‌های متغیرهای تشکیل‌دهندۀ مفاهیم استفاده می‌کند و داده‌های مربوط را جمع‌آوری و تحلیل‌ می‌کند. نتیجه‌های نوشتار این فرضیه را ثابت می‌کند که تعدد و وابستگی متقابل عامل‌های مؤثر بر بهره‌برداری از منابع آبی مشترک در حوضه از راه به‌کارگیری اصول استفادۀ منصفانه و معقول و منع واردکردن ضرر مهم، پیشران همکاری و صلح، اعتمادسازی، افزایش ثبات و کاهش نزاع‌های سیاسی و امنیتی میان کشورهای حوضه می‌شود.