تبیین زمینه‌های همگرایی در روابط ایران و جمهوری آذربایجان و چالش‌های آن (از 1991 تا 2014)

Abstract

پس از فروپاشی اتحاد شوروی، به ‌نظر بسیاری از پژوهشگران، وجود اشتراک‌ها و ظرفیت‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و ژئوپلیتیک در روابط دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان، بسترهای مناسبی برای برقراری روابط نزدیک و همگرایی در عرصه‌های مختلف میان دو طرف است؛ اما روند رویدادها به‌گونه‌ای دیگر پیش رفت و چالش‌های متعددی در سطوح مختلف ملی، منطقه‌ای و جهانی، عملکرد این دسته از عوامل را تحت تأثیر قرار داد. به‌گونه‌ای که روابط دو کشور با وجود زمینه‌های مناسب، فراز و فرود بسیاری را شاهد بوده است؛ بنابراین در این پژوهش به‌دنبال پاسخگویی به این پرسش هستیم که چه عواملی پس از استقلال جمهوری آذربایجان، بسترهای موجود در زمینۀ همگرایی ایران و جمهوری آذربایجان را تحت تأثیر قرار داده و بر فرصت برقراری روابط نزدیک و پایدار میان دو کشور تأثیر منفی گذاشته است؟ در این زمینه به‌دنبال تبیین چگونگی عملکرد عوامل همگرایی و در مقابل آن، چالش‌های موجود در این مسیر در روابط ایران و جمهوری آذربایجان هستیم و این فرضیه را مطرح می‌کنیم که باوجود برخورداری روابط دو کشور از پیوندهایی که همگرایی میان دوطرف را هموار کرده و می‌کنند؛ عملکرد عواملی که این روند را با چالش‌های فراوانی روبه‌رو ساخته­اند، همگرایی دو همسایه را غیرعملی کرده است. در این نوشتار، از روش توصیفی- تحلیلی، تحلیل محتوا و بررسی تاریخی روابط دو کشور استفاده شده است.