جلوه‌های عدم تقابل در نظام حقوق بین‌الملل کیفری

Abstract

حقوق بین‌الملل کیفری، یکی از شاخه‌های جدید حقوق بین‌الملل است که با هدف تعقیب، محاکمه و مجازات مرتکبان جنایات بین‌المللی، در حمایت از ارزش‌های بنیادین جامعه بین‌المللی نقش مهمی ایفا می‌کند. مبنای شناسایی جنایات بین‌المللی، وجدان مشترک بشریت می‌باشد که در راستای انسانی شدن حقوق بین‌الملل متحول گردیده و دارای رابطه تنگاتنگی با قواعد آمره و تعهدات عام‌الشمول است. به این ترتیب، تحولاتی در برخی زمینه‌های حقوق بین‌الملل کیفری، محقق گردیده که رابطه مستقیمی با تعدیل و افول اصل تقابل در آن دارد. حقوق بین‌الملل کیفری، در وهله نخست با شناسایی مسؤولیت کیفری فردی، افراد انسانی را در جهت منع ارتکاب جرایم بین‌المللی مخاطب قرار می‌دهد، اما دولت‌ها نیز در آن واجد تعهداتی شناخته می‌شوند، به این ترتیب موضوع حقوق بین‌الملل کیفری، هم دولت‌ها و هم افراد به عنوان اعضایی از جامعه بین‌المللی هستند. از جمله تعهدات مهم دولت‌ها می‌توان به تعهد به همکاری اشاره نمود که مقابله با بی‌کیفری، بدون ایفای مؤثر و کارآمد آن از سوی دولت‌ها، ثمری نخواهد نداشت. اعمال اصل صلاحیت جهانی نیز از جمله ملاحظاتی است که در این راستا از سوی برخی دولت‌ها مورد اهتمام قرار گرفته است. با توجه به تحولات اخیر، تجلی عدم تقابل در ماهیت تعهدات دولت‌ها ناظر بر تعقیب، محاکمه و مجازات جنایات بین‌المللی از جمله دستاوردهای نفوذ و تأثیر ایده حقوق بشر در نظام حقوق بین‌الملل کیفری به شمار می‌رود. به بیان دیگر اکنون، فراتر از روابط متقابل و مبتنی بر منافع فردی دولت‌ها، سخن از تعهداتی است که بر عهده دولت‌ها و دیگر اعضای جامعه بین‌المللی در جهت مقابله با بی‌کیفری سنگینی می‌کند و البته این رویکرد از اهمیت عملکرد سازمان ملل متحد به نمایندگی از جامعه بین‌المللی نکاسته است.