شگردهای تمرکززدایی در قصه‌های ایرانی به کوشش انجوی شیرازی

Abstract

چکیدهپژوهش حاضر با هدفِ یافتن ژرف‌ساخت‌های تمرکززدایانه به‌سراغ افسانه‌های عامیانه‌ی ایرانی رفته‌است تا با کنکاش در آن‌ها این ظرفیت‌های نهفته را آشکارسازد. بنابر یافته‌های پیاژه، تمرکززدایی- تمرکزگرایی اصلی‌ترین ژرف‌ساخت ذهنی کودک است که بنابر پیشنهاد خسرونژاد در قالب شگردهایی ویژه در ادبیات کودک نمودمی‌یابد. ضرورت این پژوهش، در ادامه‌ی نظریه‌ی معصومیت و تجربه، تسهیل روند ‌استقلال‌بخشیدن به ماهیت ادبیات کودک است. در این پژوهش ۳۰ افسانه از مجموعه افسانه‌های انجوی شیرازی برگزیده و با روش تحلیل محتوای کیفی و تلفیقی از قیاس و استقرا، بر پایه‌ی نظریه‌ی معصومیت‌وتجربه، کاویده شدند. یافته‌های این پژوهش نشان‌داد که از میان شگردهای تمرکززدایانه‌ی معصومیت و تجربه، شگردهای «اغراق» و «پایان‌خوش» و «سپیدنویسی» در همه‌ی این افسانه‌ها وجودداشتند درحالی‌که شگرد «نمای دور و نزدیک» در هیچ‌یک از افسانه‌ها یافت‌نشد. جلوه‌های تازه‌ی تمرکززدایی در افسانه‌های انجوی شیرازی در قالب 1۳ شگرد به‌دست ‌آمدند که عبارت‌اند از: یک‌صحنه‌ با دو نما، صحنه‌های هم‌زمان، نمای باز و نمای بسته، زنجیره‌ی رخ‌دادها (خوش‌اقبالی و بداقبالی)، رگبار وارونگی، جابه‌جایی قهرمان، چند‌مجلسی، غافل‌گیری، مناظره، برچسب (متضاد یا هم‌سان)، قصه‌درقصه، قصه‌های‌زنجیره‌ای و دگردیسی. آن‌چه در همه‌ی این شگردها سبب تمرکززدایی می‌شد، نوعی حرکت و غفلت‌زدایی یا انتظارشکنی بود.