بررسی سیر تحوّل تاریخی تصویرگری در بازنویسی‌ها و بازآفرینی‌های داستان خاله سوسکه

Abstract

این مقاله به بررسی سیر تحوّل تاریخی تصویرگری بازنویسی‌ها و بازآفرینی‌های داستان خاله سوسکه می‌پردازد. در این پژوهش، تمام نسخه‌های مصور در دسترس خاله سوسکه از چاپ‌های سنگی سده‌ی پیشین تا نسخه‌های اخیر بررسی می‌شوند. این پژوهش کیفی از شیوه‌ی تحلیل محتوا بهره می‌گیرد، و در آن قاب تصویر به عنوان واحد تحلیل برگزیده می‌شود. در تحلیل تصویرگری کتاب‌ها، از مفهوم «بیننده‌ی نهفته» تصاویر که خود اقتباسی است از مفهوم «خواننده‌ی نهفته» بهره‌ گرفته می‌شود. پس از تحلیل محتوا و بیان ویژگی‌های تصاویر هر کتاب، بیینده‌ی نهفته آن مشخص می‌شود. نتیجه روشن می‌کند که رابطه‌ی بین بیننده‌ی نهفته و بیننده‌ی واقعی رابطه‌ای ثابت و یک‌سویه نیست. به دیگر بیان، هر چند بیننده‌ی نهفته، سوژه‌ی نهفته‌ای است که تصاویرْ پیش‌فرض قرار می‌دهند، اما این بدین معنا نیست که چنین سوژه‌ای پیش ساخته، کامل و تثبیت شده است. بر عکس، این خودِ تصاویر هستند که با القای ایدئولوژی، موقعیت سوژه‌ای ویژه‌ای را به بیننده تحمیل می‌کنند. به دیگر بیان، تصاویر نیز به نوبه‌ی خود سوژه‌ی بیننده را فراخوانده و می‌سازند.