تحلیل محتوا و نقد ادبی در ادبیات کودکان: خواهران غریب یا قریب

Abstract

تحلیل محتوا و نقد ادبی از جمله پرکاربردترین‌ روش‌ها و رویکردها در پژوهش‌های ادبیات و به طور خاص ادبیات کودک است. در حال حاضر تحلیل محتوا با دو رویکرد کمی و کیفی در بسیاری از پژوهش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد که رویکرد کیفی در تحلیل محتوا قرابت زیادی با نقد ادبی به عنوان یکی از رویکردهای رایج در پژوهش‌های ادبی دارد. از مجموع 75 پژوهش بررسی شده که در پنج شماره‌ی دوفصلنامه‌ی علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک منتشر شده‌اند یا به صورت گزارش طرح پژوهشی در کتابخانه‌ی بین المللی کودکان مونیخ نگهداری می‌شوند، 41 مورد آنها به نقد و تحلیل متون پرداخته‌اند. در این میان برخی صراحتاً به روش تحلیل محتوا اشاره کرده‌اند و برخی نیز صرفاً بر وجه تحلیلی کار تأکید کرده‌اند. تفکیک مرز مشخصی میان روش‌ها و رویکردهای به کار گرفته شده در این پژوهش‌ها امر آسانی نبوده است. اغلب پژوهش‌ها با رویکردی کیفی و تحلیلی، مبتنی بر شاخص‌های گوناگون نقد ادبی، از جمله نقد ساختارگرایانه یا فمینیستی یا سایر نظریه‌های ادبی انجام شده‌اند. بهره‌گیری از تکنیک‌های تحلیل محتوا مبتنی بر معیارهای نقد ادبی می‌تواند در بهبود کیفیت پژوهش‌های تحلیلی ادبیات کودک راهگشا باشد.