تبیین مفهوم برنامه درسی سایه در نظام آموزشی ایران

Abstract

آموزش‌های زیست محیطی در دوره‌های تحصیلی مختلف می‌تواند نقش موثری در بسیج افکار عمومی جهت حفاظت از محیط زیست داشته باشد. با توجه به نقش کتاب‌های درسی علوم دورة متوسطه در این زمینه، هدف از این پژوهش بررسی محتوای کتاب‌های درسی علوم تجربی از لحاظ توجه به آموزش‌های زیست محیطی است. این پژوهش به روش تحلیل محتوای کمی انجام شد. جامعه و نمونه آماری شامل تمام کتاب‌های علوم تجربی دورة اول متوسطه در سال تحصیلی 1396-1395 است که به شیوة کدگذاری قیاسی بررسی شدند. جهت اعتبار بخشی به یافته‌ها، از دو کدگذار دیگر نیز استفاده شد و میزان توافق میان کدگذارها برابر با90% به دست آمد. یافته‌ها بیانگر آن است که مقوله‌های آموزش محیط زیست به صورت (65%) متن، (11%) پرسش، (21%) تکلیف و (13%) تصویر قرار گرفته‌اند. همچنین مقوله‌های آموزش محیط زیست در بعد شناختی (78%) و در ابعاد نگرشی (17%) و مهارتی (13%) است. مهم‌ترین نقطه قوت کتاب‌های مورد بررسی، توجه به سطوح بالای شناختی در طراحی تکالیف گروهی است. اما به قدر کافی توجه نکردن به اصول سازماندهی در ارائة محتوا، به ویژه در پایة هشتم، به عنوان مهم‌ترین ضعف این کتاب‌ها، محسوب می‌شود. از مهم‌ترین پیشنهادهای ارائه شده براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد: اعمال دیدگاه‌های برنامه‌ریزان درسی در مورد چگونگی رعایت اصول سازماندهی محتوا، نیازسنجی نیمه متمرکز در مورد مسائل زیست محیطی کشور و طراحی و تدوین کتابی فعالیت‌محور در حوزة آموزش حفاظت از محیط زیست؛ چگونگی طراحی فعالیت‌هایی جهت ارتقای نگرش و مهارت‌های دانش‌آموزان در کتاب موجود.