دگردیسی معنایی «دالِ استبداد» و برآمدن گفتمانِ «استبداد ایرانی»

Abstract

هدف از پژوهش حاضر بررسی دگرگونی معنایی دال استبداد از دورۀ صفویه تا برآمدن گفتمانِ استبداد ایرانی در دوران قاجار است. بدین ترتیب با روش دیرینه‌شناسی تلاش خواهیم کرد این دگرگونی را در نسبت با بسترهای مادی کردوکارِ گفتمانی بررسی نماییم. با بررسی معنای استبداد در برخی از متونی پیشا مدرن ایران نشان خواهیم داد که «استبداد» در ایران پیشا مدرن نه به مثابۀ یک وضعیتی سیاسی-فرهنگی که مثابۀ یک خصیصۀ اخلاقی تئوریزه شده است. چرخش مفهومی استبداد به نامی برای تمامی آشفتگی‌های موجود در ایران و برآمدن گفتمان پرقدرت «استبداد ایرانی» محصول بروز رخداد‌هایی تاریخی است که در بروز جنگ، وبا و قحطی به اوج رسیده و از یک سو نظمی جدید را طلب می‌کند و از دیگر سو موانع شکل‌گیری نظم جدید را به مثابۀ «استبدادی» تئوریزه می‌کند. در این بستر است که معنای یک دال در نسبت با یک دگرگونی تاریخی تغییر یافته و بدل به دالی مرکزی در گفتمانی می‌شود که از سدۀ گذشته تا کنون بر مطالعات تاریخی ایران سایه انداخته است و بدل به بتواره‌ای مفهومی گشته است که میباید تاریخ خود را به یاد آورد.