صفار قمی و کتاب بصائر الدرجات

Abstract

پروفسور محمد علی امیر معزی، از شیعه پژوهان معاصر غربی است که در مباحث مربوط به امام شناسی شیعی، تحقیقات گسترده ای انجام داده است. وی استاد مدرسه مطالعات عالی سوربن است و کرسی شیعه شناسی کوربن در مدرسه عالی سوربن زیر نظر او اداره می شود.<br /> وی رویکردی پدیدارشناسانه نسبت به تشیع داشته و نخستین بار این شیوه را در تألیف رسالة دکتری خود ـ به زبان فرانسه ـ با عنوان رهنمای الوهی در تشیع نخستین،به کار گرفته است. او در این کتاب کوشیده است برای امام شناسی شیعی، با عنایت به احادیث موجود در منابع اصیل امامیه، ساختاری منظم و هماهنگ ارائه کند و البته برای این منظور از رویکرد پدیدارشناسانه بهره گرفته است. نظریه امام شناسی شیعی، به عنوان کانون منظومة اعتقادی شیعه، مورد توجه امیر معزی است که در این راستا از مکتب هانری کوربن تأثیر گرفته است.<br /> یکی از مقالات مهم و قدیمی امیر معزی، دربارة صفار قمی است که در سال 1992م به نگارش درآمده است. کتاب بصائر الدرجات (تألیف صفار) معمولاً محور درس های دکتر امیرمعزی در سوربن است. او بعد از این مقاله، مباحث خود را در مقالات و کتب دیگر از جمله کتاب مذهب راز در خصوص امام شناسی از دیدگاه شیعه پیگیری کرده است.<br /> در مقالة پیش رو، دکتر امیرمعزّی به بررسی بعضی از جنبه های شخصیت صفّار و کتاب بصائر الدرجات پرداخته است. وی در این مقاله مدعی شده است برخی از بزرگان شیعه، برخورد تردید آمیزی با صفار داشته و مضامین کتابش را غلوّآمیز می پندارند. این دیدگاه، از تغییر مفهوم عقل نزد علمای متأخر نسبت به علمای نخستین نشأت می گیرد؛ به طوری که نزد متأخران، عقل، ابزاری برای ادراک گزاره های منطقی است. در نتیجه بسیاری از احادیثی که شامل گزاره های فرامنطقی بودند و نزد متقدّمان صحیح تلقی می شدند ـ با تغییر مفهوم عقل ـ مورد تردید قرار گرفتند.