بررسی آلودگی عناصر کروم، نیکل، آرسنیک و کادمیوم در آب، رسوب و ماهی سد شهید رجایی مازندران، شمال ایران

Abstract

مطالعۀ حاضر به منظور ارزیابی غلظت عناصر بالقوۀ سمی انتخابی (PETs) در آب، رسوب سد مخزنی شهید رجایی و تجمع این عناصر در ماهی زردپر و سفید رودخانه‌ای انجام شده است. فراوانی میانگین غلظت عناصر انتخابی در آب و رسوب به ترتیب در نیکل > کروم > آرسنیک > کادمیوم و کروم > نیکل > آرسنیک > کادمیوم است و در ماهی زردپر ترتیب این عناصر مشابه آب است، اما در ماهی سفید رودخانه‌ای به صورت کروم > نیکل > کادمیوم > آرسنیک است. غلظت عناصر آرسنیک، کادمیوم، کروم و نیکل در تمام نمونه‌های آب کمتر از استاندارد WHO و EPA است. کروم در هر دو نوع ماهی و نیکل در ماهی زردپر غلظتی بیشتر از استاندارد WHO نشان می‌دهد. بر اساس نتایج شاخص غنی‌شدگی، عناصر آرسنیک، کروم و نیکل غنی‌شدگی کم و عنصر کادمیوم غنی‌شدگی متوسطی را در نمونه‌های رسوب نشان می‌دهند. در مقایسه با استانداردهای کیفیت رسوب، میانگین غلظت آرسنیک، کروم و نیکل در رسوبات بیشتر از حد مؤثر آستانه (TEL) است. نیکل غلظتی بیشتر از مقادیر حد مؤثر احتمالی (PEL) و حد مؤثر متوسط (ERL) نشان داد. همچنین، رسوب منطقۀ مورد مطالعه بر اساس شاخص‌های PELQ و ERMQ برای عناصر کروم، آرسنیک، نیکل و کادمیوم در محدودۀ کمی سمی قرار می‌گیرد. بر اساس خطر سرطان‌زایی آرسنیک، تعداد وعده‌های مجاز برای هر دو نوع ماهی سد شهید رجایی دو وعده در ماه محاسبه شده است. نتیجۀ این تحقیق نشان می‌دهد که غلظت عناصر سمی در ماهی زردپر و سفید رودخانه‌ای نشان‌دهندۀ شدت آلودگی است. به نظر می‌رسد گونه‌های ماهی بومی، به‌منزلۀ شاخص زیستی برای پایش تجمع عناصر مؤثرند و آلودگی محلی و زیست دسترسی این آلاینده‌ها را به نحو مطلوبی ثبت می‌کنند.