کاربرد روش تصمیم‌گیری چند‌معیاره و مدل تلفیقی ANP-DEMATEL در آنالیز تناسب اراضی کشاورزی (مطالعۀ موردی: دشت قزوین)

Abstract

تغییر شکل نواحی پیرامون شهرها، به علت روند توسعۀ بی‌رویۀ شهر باعث کاهش اراضی کشاورزی حاشیه می‌شود. در بخش کشاورزی، اهداف پایدار معمولاً شامل حفظ یا افزایش محیط طبیعی، تهیۀ نیازهای غذایی انسان، زیست‌پذیری (رشد) اقتصادی و رفاه اجتماعی می‌شود. از آنجا که، کشاورزی آثار زیست‌محیطی بزرگی در نواحی حاشیۀ شهرها دارد، ارزیابی اراضی کشاورزی ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین، آنالیز تناسب اراضی کشاورزی (ALSA) شرط لازم بهره‌برداری از منابع اراضی برای تولید پایدار کشاورزی است. روند توسعۀ شهرنشینی روزافزون و رشد بی‌رویۀ دشت قزوین طی سال‌های اخیر و در حال حاضر، و به تبع آن توسعۀ فیزیکی ناموزون شهر، همچنین اهمیت منطقه از لحاظ توان‌های بالقوۀ کشاورزی و عوامل مورد نیاز این کاربری در منطقه، تعیین قسمت‌های بالقوۀ اراضی کشاورزی را ایجاب می‌کند. این تحقیق، کاربرد روش تلفیقی تصمیم‌گیری چند‌معیاره و مدل ANP-DEMATEL را در ارزیابی اراضی کشاورزی پیرامون شهرها بیان می‌کند. بر اساس مدل اکولوژیک حرفی ایران، داده‌های شیب، اقلیم، خصوصیات خاک، دبی آب و تراکم پوشش گیاهی به‌منزلۀ معیارهای اصلی تأثیرگذار در کاربری کشاورزی انتخاب شدند. سپس در قالب یک مدل، به کمک تصمیم‌گیری چند‌معیاره (MCDM) و با استفاده از فرایند تحلیل شبکه‌ای و DEMATEL، لایه‌های مذکور به روش وزن‌دهی ساده (SAW) در محیط ‌نرم‌افزار ArcGIS 9.3 تلفیق شدند و ارزیابی شکل گرفت. نتایج نشان داد که در منطقۀ مطالعاتی شش طبقۀ کاربری کشاورزی وجود دارد، به طوری که بخش‌های شمالی برای توسعۀ کشاورزی نامناسب‌اند. در هر صورت، نقشه‌ها مشخص کرد که مجموع مساحت پلی گون‌های مناطق بسیار مناسب تا متوسط کشاورزی 20/98598 هکتار است. در واقع، این مدل جدید با ترکیب روش‌های مختلف، راه‌حل مؤثری را برای کمک به تصمیم‌گیری گروهی ارزیابان ارائه داد و از این طریق وزن نهایی معیارهای مؤثر در کاربری کشاورزی مشخص شد.