کاربست شاخص‌های ادراک اجتماعی در بازآفرینی منظر رودخانه‌‌های شهری (نمونه موردی رودخانه خشک شیراز)

Abstract

<strong>زمینه و هدف:</strong> بنا به تعریف، منظر شهری ساختاری طبیعی است که در قرارگاهی شهری واقع شده است و پژوهش در زمینه ادراک اجتماعی به معنای پژوهش در ارزشهای شکننده‌ای است که منظر به عنوان نمود و ابزار انتقال آن در یک جامعه عمل می‌نماید. از این حیث برخلاف مرمت منظر که رویکردی اغلب اکولوژیکی دارد، موضوع کمتر پرداخته شده‌ای در بازآفرینی رودخانه‌های شهری است. رودخانه خشک شیراز از لبه‌های طبیعی و تاریخی شهر است که به سبب فقدان آب کافی، مداخلات کالبدی فراوان، آثار تاریخی و مذهبی ارزشمند در مسیر خود، به نماد و بخشی از هویت طبیعی شهر بدل شده است. هدف این پژوهش شناسایی مولفه‌های ادراک اجتماعی در منظر این رودخانه مبتنی بر الگوی پیشنهادی تحلیلی خاص این نوشتار است که در نهایت به تبیین شیوه‌ای از فرایند بازآفرینی منظر رودخانه‌های شهری منتج می‌شود که بر اساس مولفه‌ها و شاخص‌های ادراک اجتماعی پایه‌گذاری شده است. <strong>روش بررسی:</strong> در این پژوهش از راهبردهای ترکیبی شامل راهبرد «تحلیل محتوا» و «توصیف پیچیده در منظر» به همراه مورد پژوهی با رویکردی اکتشافی در زمینه‌ای پیمایشی استفاده شده است. همچنین جهت سنجش ادراک اجتماعی شهروندان در مجموع 32 نفر مورد مصاحبه نیمه سازمان یافته قرار گرفته‌اند. شاخص‌های ارزیابی ادراک اجتماعی مبتنی بر مطالعات نظری در دو دسته شامل «ارتباط منظر با مردم» (6 مولفه) و «ارتباط مردم با منظر» (4 مولفه) تبیین و به‌ وسیله پیمایش میدانی (مصاحبه و عکاسی و ارزیابی تخصصی) مورد سنجش عملی قرار گرفته است. <strong>یافته­ها</strong> : یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که محدوده بالادست رودخانه از ظرفیت ادراک اجتماعی بالاتری نسبت به سایر بخش‌ها برخوردار است. ادراک شهروندان به ترتیب شامل مولفه‌های «زیست محیطی»، «کارکردی و فعالیتی» و «احساسی» بوده و از نظر شهروندان شاخص‌ترین عناصر موجود در منظر رودخانه به ترتیب عناصر «زیست محیطی»، «کالبدی و انسان ساخت» و «کارکردی-فعالیتی» می‌باشند. <strong>نتیجه گیری:</strong> تحلیل شاخص‌ها و مولفه‌های ادراک اجتماعی در این نمونه موردی نشان از یکسویه بودن شاخص‌ها به نحوی دارد که اغلب شامل مولفه‌های «ارتباط منظر با مردم» است. این موضوع می‌تواند ناشی از ظرفیت های بالقوه طبیعی و مکانی منظر رودخانه در شهر باشد. اصول بازآفرینی منظر لبه‌های طبیعی شهری با توجه به نمونه موردی و مبتنی بر ادراک اجتماعی از منظر با تبیین راهبردهای «فرهنگی، نمادین و هویتی»، «تفریحی» و «حساسیت اجتماعی و قانونی» مدل‌سازی و قابل پیشنهاد است.