نظریه شخصیت حقوقى، نقطه عطفى در فقه آیت‏الله طباطبایى یزدى

Abstract

<em>شخصیت حقوقى از مهم‏ترین و گسترده‏ترین مفاهیم حقوقى است و در سطح ادله اولیه و منابع فقه، مبانى روشن و ادله استوارى براى اصل آن وجود دارد; اما مسائل و مباحث آن در ادبیات فقهى ما به فراخور اهمیت آن، غنى نیست. رگه‏هایى از پذیرش اصل این موضوع را مى‏توان در آراى فقهى برخى از فقهاى پیشین، نشان داد; اما آیت‏الله سیدمحمد کاظم طباطبایى یزدى را باید در پذیرش این نهاد حقوقى و گسترش مباحث مربوط به آن، یک نقطه عطف به شمار آورد. وى فقیهى است که علاوه بر پذیرش روشن این نهاد در بحث زکات و وقف و غیر آن، به استدلال پرداخته و توانسته فقهاى پس از خود را همراه سازد; فقهایى که حتى اگر در برخى مصادیق مسأله با وى همراهى نکرده‏اند، کسى از آنان را نیز سراغ نداریم که با اصل سخن وى و در درستى اعتبار حقوقى براى عناوین و اشیائى که همانند انسان داراى شخصیت طبیعى و حقیقى نیستند، مخالفت کرده باشد. این مقاله پس از نشان دادن پیشینه نگاه این فقیه نامدار، به تبیین نظر و استدلال و برجستگى دیدگاه وى مى‏پردازد و ارزیابى نگاه وى را - که بخشى از فقهاى بعدى آن را در شرح یا حاشیه سخن صاحب عروه آورده‏اند - پیش رو مى‏گذارد. مقاله نشان مى‏دهد که برخى از فقیهان چگونه پایه‏هاى لزوم پذیرش شخصیت و اهلیت حقوقى را براى عناوین و موضوعات اعتبارى یا اعیان خارجى، محکم ساخته‏اند و برخى مانند امام‏خمینى به صراحت با کاربرد همین واژه، آن را براى موضوعات اعتبارى، معتبر و داراى اثر فقهى و حقوقى شمرده‏اند. اما بررسى جامع و موضوعى مسأله و پى‏گیرى ادله‏اى که مى‏توان در فقه بر آن آورد، کارى است که نگارنده به مناسبت پژوهشى دیگر، در دست انجام دارد.</em>