نشانه های نمایشی در منظومه ی"درخت آسوریگ"

Abstract

این مقاله، به بررسی و توصیف ساختار و نشانه‌های نمایشی منظومه‌ی درخت آسوریگ‌ می‌پردازد؛ مناظره‌‌ای منظوم میان یک بز و یک درخت خرما از اصل پارتی و به خط پهلوی کتابی که تنها نمونه‌ی فابل به شکل مناظره در زبان‌های ایرانی میانه غربی است. این متن، شباهت ساختاری انکارناپذیری با متن‌های مناظره‌ای بین‌النهرینی دارد که در جشن بهاری سال نو بین‌النهرین (اکیتو) به صورت نمایشی اجرا می‌شده‌اند. در این منظومه، برخلاف باورهای ایرانی که در متن‌های فارسی میانه بازتاب یافته، درخت خرما چهره‌ای دیوآسا دارد و بارها از سوی بز،"دیو"خطاب شده است. همچنین بز درخت را روسپی‌زاده خطاب می‌کند.کاربرد استعاره درخت برای اشاره به سرزمین‌های بین‌النهرین سابقه‌ای دیرینه در ادبیات باستانی خاورنزدیک و ایران دارد. استعاره زن روسپی نیز بارها در کتاب مقدس (کتاب ناحوم و مکاشفات یوحنا) برای اشاره به این سرزمین‌ها به کار رفته است. این نمادپردازی‌ها بی‌گمان برگرفته از ادیان کهن بین‌النهرین‌اند که پرستش درخت و روسپی‌گری مقدس از شعائر اساسی آنها بوده‌است. همچنین در متن‌های کتاب توبیت و مکاشفه‌ی ایرانی زند بهمن‌یسن، سرزمین آشور جایگاه دیوها خوانده شده است. در این بررسی، برای نخستین بار کوشش شده است تا بر خلاف پژوهش‌های گذشته، مدارک و مستندات دال برتعلق این اثر به گوسان‌ها (هنرمندان و بازیگران بدیهه‌پرداز پارتی)، ارائه وکارکرد نمایشی آن اثبات شود.