تعیین و طراحی محدوده رژیم جریان مطلوب اکولوژیکی رودخانه زرین‌گل با بررسی مشخصه‌های هیدرومورفواکولوژیکی، رویکردهای مبتنی بر شاخص هیدرولوژیکی و مدل اکوهیدرولیکی شبیه‌سازی مطلوبیت زیستگاه

Abstract

در مطالعات برنامه‌ریزی توسعه پایدار منابع آب در حوضه‌های آبریز، بایستی ارزش‌های اکولوژیکی و تداوم حیات اکوسیستم‌های رودخانه‌ای به رسمیت شناخته شود. رژیم طبیعی جریان، نقش کلیدی در حفاظت از اجزای زیستگاه رودخانه و شکل‌گیری تنوع زیستی دارد. به این منظور، در پژوهش حاضر با محاسبات گام به گام، جریان اکولوژیکی رودخانه زرین‌گل استان گلستان با استفاده از روش‌های هیدرولوژیکی تنانت، تسمن، تگزاس و کمبود جریان اکولوژیکی تعیین شد و تحلیل زیستگاه گونه ماهی هدف با مدل اکوهیدرولیکی شبیه‌سازی فیزیکی زیستگاه (PHABSIM)، جهت ایجاد شرایط پایدار اکولوژیک، مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد با انجام شبیه‌سازی هیدرولیکی و آنالیز سری زمانی دبی- فیزیک زیستگاه با استفاده از منحنی‌های شاخص مطلوبیت، محدوده رژیم جریان موردنیاز برای تأمین پتانسیل اکولوژیکی زیستگاه گونه سگ‌ماهی جویباری (Paracobitis hicanica) بین 85/0 تا 42/4 مترمکعب برثانیه، با میانگین دبی سالانه 73/1 مترمکعب برثانیه (معادل 80 درصد جریان طبیعی رودخانه) بایستی در داخل رودخانه زرین‌گل برقرار باشد. انعطاف‌پذیری و اثربخشی رژیم جریان در روش‌های هیدرولوژیکی تنانت، تگزاس و تسمن برای حفاظت و احیا زیستگاه رودخانه مورد مطالعه کافی نیست. اما روش کمبود جریان اکولوژیکی با ارائه آمارهای جریان سازگار با محیط زیست، ضمن تأمین نیازهای درون جریانی، تغییرات هیدرولوژیکی رژیم جریان رودخانه زرین‌گل را به خوبی توصیف می‌نماید. بر اساس نتایج بدست آمده، رژیم جریان مطلوب زیست‌محیطی اختصاص یافته با استفاده از روش شبیه‌سازی زیستگاه، قادر به حفاظت از رژیم جریان طبیعی برای نگهداری از ارزش‌های اکولوژیکی رودخانه، عملکرد مناسب زیستگاه‌های رودخانه‌ای و حفظ شرایط مورفولوژیکی بستر رودخانه می‌باشد. روش‌های مورد استفاده در این مطالعه و نتایج بدست آمده، در برنامه‌ریزی منابع آب و حفاظت اکوسیستم رودخانه‌ها، ارزشمند است.