تعیین شاخص‌های رتبه‌بندی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بخش دولتی و خصوصی

Abstract

یکی از مهمترین ابزارهای تعیین نقاط قوت، ضعف عملکرد، شناسایی فرصت­ها و تهدیدهای بیرونی شرکت­های دولتی و خصوصی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، رتبه‌بندی آنها است. از جمله مشکلات اساسی روش­های موجود رتبه‌بندی شرکت‌ها، تأکید عمدة آنها تنها بر یک شاخص اصلی نظیر فروش یا درآمد و عدم جامعیت آنها است (قدرتیان کاشان و انواری رستمی، 1383). به عبارتی دیگر، این روش­ها به‌جای تعیین برترین شرکت­ها، حجیم­ترین و بزرگترین آنها را تعیین می‌کنند. این مقاله درصدد رفع مشکل فوق از طریق ارائه شاخص­های کلیدی و موثر برای رتبه­بندی شرکت­ها است. در شاخص­های پیشنهادی برای رتبه­بندی شرکت­ها پس از مطالعة جامع ادبیات تحقیق، برای تبیین جامع­تر و دقیق­تر شاخص­ها به جای مولفۀ مالی از مولفه­های اصلی دیگر نیز بهره گرفته شده است. این مولفه­ها عبارتند از: فرآیندهای داخلی، مشتری، توسعه و نوآوری، نیروی انسانی، مدیریت، ابعاد محتوایی و ساختاری سازمان و مدیریت دانش. با مطالعه جامع ادبیات تحقیق و انجام مصاحبه­های اکتشافی با خبرگان، 216 شاخص عملکردی برای ارزیابی و رتبه‌بندی استخراج شد. با توجه به تعدد شاخص­ها و به منظور تسهیل در امر تبیین و تعیین آنها، شاخص­ها کلاً به دو گروه شاخص­های مالی یا حسابداری و شاخص­های غیر مالی یا غیر­حسابداری طبقه­بندی شدند. با استفاده از تکنیک دلفی، در پرسش­نامه اول، سئوالات و گویه­هایی که مبیّن شاخص­های شناسایی شده مذکور هستند طراحی شده و برای نظر خواهی در مورد درجه اهمیت شاخص­ها و کسب اجماع در مورد آنها، میان جامعه تخصصی کشور توزیع شد. پس از گردآوری داده­ها، در پرسش­نامه دوم سئوالاتی مطرح کردیم که شامل اولویت هر یک از شاخص­ها در دور اول بود و پاسخ­دهندگان موافقت یا مخالفت خود را با اولویت مذکور اعلام نمودند. با بکار بستن دامنه تغییرات و آزمون یو­من­ویتنی داده­های پرسش­نامه اول و با بکارگیری آزمون باینومیال داده­های پرسش­نامه دوم مورد تجزیه­ و ­تحلیل قرار گرفتند، همچنین فرضیۀ تحقیق که بین شاخص­های مربوط به رتبه­بندی شرکت­های دولتی و خصوصی تفاوت معنی­داری قائل نبود، تایید شد. در نهایت تعداد 88 شاخص مالی از شاخص­های مالی 104 گانه و تعداد 98 شاخص غیر­مالی از شاخص­های غیر­مالی 112 گانه برای رتبه­بندی شرکت­های دولتی و خصوصی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بدست آمدند.