بررسی تأثیر بهره‌برداری از جنگل بر دبی رواناب و هدررفت منابع آبی با استفاده از مدل SWAT در حوزۀ آبخیز جنگلی خیرود

Abstract

آگاهی از تأثیرات بهره‌برداری از جنگل بر مقدار هدررفت آب و وقوع سیلاب‌های ویرانگر، در مدیریت آبخیزهای جنگلی ضرورت دارد. در پژوهش حاضر، تأثیر بهره‌برداری از جنگل بر دبی رواناب و هدررفت آب در حوزۀ آبخیز جنگلی خیرود با استفاده از مدل بارش-رواناب SWAT بررسی شد. برای این منظور مدل واسنجی و سپس اعتبارسنجی شد. سپس با فرض کاهش شمارۀ منحنی در اثر بهره‌برداری، با اعمال گزینۀ 20 گزینه برداشت در هر پنج زیرحوضه و اجرای مکرر مدل SWAT، مقدار تغییرات دبی ماهانه با استفاده از شاخص‌های %F و f بررسی شد. واسنجی مدل با الگوریتم SUFI2 در نرم‌افزار SWAT-CUP انجام گرفت و برای اعتبارسنجی مدل SWAT از معیارهای ارزیابی خطا استفاده شد. نتایج حاصل از واسنجی و اعتبارسنجی مدل SWAT نشان داد که این مدل از عملکرد رضایت‌بخشی برخوردار است (0/64NSE= و 0/59RSR=). اجرای گزینه‌های مختلف بهره‌برداری نشان داد که با افزایش درصد بهره‌برداری از درختان جنگلی در زیرحوضه‌های واقع در سرشاخه و میانۀ حوضه، مقدار دبی ماهانه افزایش می‌یابد، درحالی ‌که اجرای گزینه‌های مشابه در زیرحوضه‌های نزدیک خروجی حوضه، تأثیری در افزایش دبی ماهانۀ خروجی از حوزۀ آبخیز ندارد. در واقع زیرحوضه‌های واقع در میانه و سرشاخه‌های حوزۀ آبخیز خیرود، به‌دلیل همزمانی دبی خروجی زیرحوضه‌ها در خروجی حوزۀ آبخیز، به‌همراه شرایط فیزیوگرافی مستعد تولید رواناب، شرایطی را رقم می‌زند که با اجرای گزینه‌های بهره‌برداری، دبی ماهانۀ خروجی از حوزۀ آبخیز خیرود با افزایش ملموس‌تری مواجه شود. یافته‌های پژوهش حاضر می‌تواند در انتخاب مناسب‌ترین مکان برای بهره‌برداری، با رویکرد کنترل سیلاب و جلوگیری از هدررفت منابع آبی مفید واقع شود.