ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه آخوند خراسانى

Abstract

آخوند خراسانى، به ولایت مطلقه فقیه در روزگار غیبت باور داشته است. اما در سالهاى اخیر، کسانى با انگیزه‏هاى سیاسى تلاش کرده‏اند که دیدگاه ایشان را در برابر دیدگاه امام خمینى قرار داده و او را منکر ولایت فقیه قلمداد کنند. موضوع این مقاله اثبات دیدگاه آخوند خراسانى به ولایت مطلقه فقیه و در ضمن پاسخ به شبهه یاد شده از راه‏هاى زیر است: 1. دقت و درنگ در آثار علمى و فنى ایشان، همانند حاشیه بر مکاسب، تکمله التبصره وتقریرات القضا و... . 2. رساله‏ها و لایحه‏هایى که مورد تایید ایشان قرار گرفته‏اند. 3. سیره عملى: اطلاعیه‏ها، تلگراف هاو احکام حکومتى در عرصه مشروطه خواهى و مبارزه با استبداد و استعمار. 4. احکام و اجازه‏هایى که براى شمارى از شاگردان و نمایندگان خود، در هند، عراق، ایران و... نوشته و به آنان اجازه تصرف در امور ولایى را داده، مفید و مناسب مى‏نماید. 5. مطالعه رسا له‏هاى عملیه و نیز حواشى ایشان بر دیگر رساله‏هاى عملیه. محورهاى یاد شده بیان‏گر آن هستند که آخوند خراسانى در اندیشه و عمل، ولایت مطلقه فقیه را پذیرفته و بر اساس آن احکام ولایى و حکومتى بسیارى صادر کرده است. ایشان در کتاب تقریرات القضا، از راه روایات، بویژه مقبوله عمربن حنظله، به اثبات ولایت فقیه پرداخته است. و دربسیارى از احکام سیاسى و حکومتى خود نیز، به مقبوله استناد کرده است. افزون بر این، تایید خاص او از تنبیه الامه و تنزیه المله و همچنین تایید دو لایحه هیأت علمیه نجف اشرف و مجتهد قزوینى و تصریح به این که گفته‏هاى آن دو لایحه، شرح احکام سیاسى ماست، بیان‏گر آن است که ایشان به ولایت مطلقه فقیه اعتقاد کامل داشته است. در حاشیه بر مکاسب، هر چند در دلالت اخبار خدشه کرده است، اما در همان جا نیز، از راه حسبه و دلیل عقلى قدر متیقن، ولایت فقیه را اثبات کرده است. برخى از تلگراف‏ها و گزارشهایى را که مدعیان براى مخالفت آخوند با ولایت عامه فقیهان آورده‏اند، نقل و سپس با توجه به اسناد و شواهد نشان داده شده که از جهت سندى و محتوایى، اشکال دارند.