بررسی تولید معنا در فضای شهری برمبنای تئوری ساخت‌یابی (مطالعۀ موردی: بازار تبریز)

Abstract

خوانش معنا در فضاهای شهری که در گرو فهم فرایند تولید معنا در زمینة شکل‌گیری آن است، در درک بسیاری از پدیده‌های شهری راهگشاست. در این پژوهش، به بررسی روند معنادارشدن و خوانش فضا و عوامل مؤثر بر آن از دریچه‌ای ویژه پرداخته می­شود و تحلیل نحوۀ تولید و بازتولید معانی، با تأکید بر زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی فضای شهری و به­عبارتی «متن» مورد نظر، موضوع اصلی این پژوهش است. براین­اساس، با رویکردی نوین به موضوع تولید معانی پرداخته شده است؛ رویکردی که برپایة بن‌مایه‌های معنی‌شناسی در حوزة زبان‌شناسی شکل گرفته و مشتمل بر دیدگاه‌های ساختارگرایی و خوانش مخاطب است. در این رویکرد، با تأثیرپذیری از تئوری «ساخت‌یابی» آنتونی گیدنز در جامعه‌شناسی- که شامل دو وجه عمدة «ساخت» و «عاملیت انسان» در تحقق پدیده‌های اجتماعی است- و تطبیق آن با ویژگی‌های فضای شهری (به‌عنوان یک متن)، عوامل شکل‌دهنده به فضاهای معنادار بررسی می­شود. براساس این رویکرد، فضای نوشتاری (ساخت) و فضای گفتاری (کنش خوانش)، عوامل اصلی در قرائت فضای زیستی انسان هستند و زمینۀ تولید معنا را فراهم می‌کنند. از این منظر، ساختار فضا به­همراه روابط فرهنگی و اجتماعی متجلی در الگوهای رفتاری بهره‌برداران، به تولید معنا در فضاهای شهری منجر می‌شود. به‌منظور آزمایش فرضیه، بازار تبریز به‌عنوان نمونه‌ای از فضای شهری معنادار در شهر ایرانی بررسی شد. نتایج مطالعۀ این مجموعة فضایی، نشانگر انطباق کامل ساختار فضایی و الگوهای رفتاری جاری در فضاست.