جغرافیای سیاسی و حقوق بین‎الملل دریاها

Abstract

از زمان آغاز تدوین حقوق بین­الملل دریاها، عامل جغرافیا نقش مهمی را ایفا کرده است. امروزه نیز مسائلی مانند وقایع قطب شمال و منازعات میان کشورها در بسیاری از نقاط دنیا بر سر قلمروهای دریایی، بیانگر این واقعیت است که عامل مکان، نقش اساسی در بحث­های میان کشورها دربارۀ ادعاهای حقوقی آنها بازی می­­کند. این پژوهش بر اساس دیدگاه نئورئالیستی و با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی این مسئله می‎پردازد که عوامل جغرافیایی، چه نقشی در تدوین حقوق بین­الملل دریاها و منازعات میان کشورها بر سر قلمروهای دریایی داشته است. در این راستا نقش عوامل موقعیت جغرافیایی، جزر و مد، شکل سواحل و وضع ناهمواری­های ساحلی، خلیج، عمق، جریان­های دریایی، دلتا، آبسنگ، برآمدگی جزری، تنگه، دهانۀ رودخانه، بسته یا نیمه‎بسته‎بودن دریا، مجمع‎الجزایر و منابع اقتصادی بستر دریا، در تدوین حقوق بین‌الملل دریاها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که جغرافیای سیاسی دریاها هویتی میان‎رشته­ای دارد؛ یعنی نقش جغرافیا، حقوق بین­الملل، دیپلماسی، فناوری و قدرت را در چگونگی تعیین قلمروهای دریایی و بهره‎برداری دولت‎های ساحلی از آنها مورد بررسی قرار می­دهد. در این میان جغرافیا بستر تمام این مسائل است؛ چراکه جغرافیای کشورهایی که در روند تدوین حقوق بین‌الملل دریاها حضور فعال داشته‎اند، به‎خصوص خصیصه‌های فیزیکی و ژئومورفولوژیکی سواحل آنها، نقش مهمی در تعیین وضعیت حقوقی قلمروهای دریایی داشته است. از سوی دیگر قوانینی که بر اساس منافع و با اعمال زور قدرت‎‌های بزرگ تصویب شده‌اند نیز، بر جغرافیای کشورها تأثیر گذاشته است.