تحلیلی بر ادراک «کیفیت معنای مکان» با تأکید بر مکان‌های عمومی شهر یزد

Abstract

کیفیت معنای مکان‌های عمومی شهری متأثر از شاخص‌هایی است؛ تعدادی از شاخص‌ها سهم بیشتر و تعدادی سهم کمتری در شکل‌گیری کیفیت معنای مکان دارند. پرسش اصلی مقاله این است که شاخص‌های اصلی دخیل در کیفیت معنای مکان‌های عمومی شهر یزد و اولویت‌بندی آنها از منظر شهروندان کدام است؟ این پژوهش از روش توصیفی-تحلیلی بهره‌ گرفته ‌است. با مطالعات اسنادی در تدوین مبانی نظری، شاخص‌های کیفیت معنای مکان توصیف شده و سپس میزان تأثیر هر شاخص در ادراک کیفیت میدان‌های منتخب (به‌مثابة معرف مکان‌های عمومی شهر یزد) بررسی شده ‌است. واحد تحلیل پژوهش، هریک از شهروندان شهر یزد است. نمونۀ آماری 384 نفر بوده و پرسشنامه‌ها سؤالاتی دارای جواب‌های مبتنی بر طیف لیکرت 5 امتیازی داشتند. با استفاده از نرم‌افزار SPSS، بر روی داده‌های حاصل از پرسشنامه، آزمون T تک‌نمونه‌ای برای پی بردن به صحت شاخص‌های به‌کاررفته در پژوهش و آزمون فریدمن برای رتبه‌بندی شاخص‌های منتخب به‌کارگیری شده ‌است. یافته‌ها نشان داد که از میان شاخص‌های 22گانه، 3 شاخص محیطی برای همه، دسترسی و کارایی بیشترین سهم در ادراک کیفیت معنای مکان را داشته‌اند. از این یافته‌ها این‌گونه می‌توان نتیجه گرفت که از منظر شهروندان، برنامه‌ریزی و طراحی مکان با کیفیت نیازمند طراحی محیط برای همه و تمرکز بر دسترسی (سهولت دسترسی به میدان و فضاهای آن بر اثر فرم ادراک شود) و کارایی (متناسب با اهداف فعالیتی کارایی میدان ادراک شود) است و اگر مکانی همچون میدان امیر چخماق یا بعثت، دارای ویژگی‌های تاریخی باشد (به‌لحاظ معنایی، رمزگشایی از آموخته‌های قبلی کند و با معانی فرهنگی و تاریخی موجود در ذهن ارتباط برقرار کند)، شاخص توجه به ارزش‌های تاریخی و فرهنگی بودن در آن، در اولویت بیشتری نسبت به محیطی برای همه، دسترسی و کارایی قرار دارد؛ یعنی می‌توان به سطوح معنا و سطوح شاخص‌های سنجش آن قائل بود. برخی شاخص‌ها با جنبه‌های فرمی و مبتنی بر ویژگی‌های مکان، قضاوت از کیفیت را رقم می‌زنند. برخی دیگر با تکیه بر جنبه‌های فرهنگی و تاریخی و جهان‌بینی و ایدئولوژی شهروندان، کیفیت مکان را رقم می‌زنند. شاخص‌های فرمی بالاترین رتبه را به‌خود اختصاص دادند و شاید بیشترین قابلیت را برای کیفی‌سازی مکان‌های عمومی داشته باشند؛ یعنی برنامه‌ریزان و طراحان با تکیه بر جنبه‌های عمومی بودن مکان، دسترسی و کارایی بتوانند، سطح کیفی آن را در ادراک شهروندان به‌طور چشمگیری افزایش دهند.