بازشناسی رابطۀ فضاهای شهری و حرکت‌های اجتماعی با تمرکز بر شهرهای قاهره، صنعا و منامه

Abstract

بررسی رابطه میان فضاهای شهری و حرکت‌های اجتماعی همواره یکی از دل‌مشغولی‌های اصلی نظریه‌پردازان حوزة مطالعات شهری و جامعه‌شناسی شهری بوده است. هدف اصلی این مقاله فهم جنبه‌های کالبدی فرم شهری و تبیین ارتباط آن با حرکت‌های اجتماعی سال‌های اخیر در شهرهای قاهره، صنعا و منامه در خاورمیانه است. این مقاله با بازخوانی نظرات متأخر اندیشمندان جامعه‌شناسی در گرایش تئوری اجتماعی، به‌صورت اجمالی به تبیین رابطه میان فضاهای شهری و حرکت‌های اجتماعی از این دیدگاه می‌پردازد. این پژوهش در قالب سه مقولة موقعیت جغرافیایی، گونه‌شناسی فضاهای مستعد و آرایش اقشار اجتماعی، به معرفی فضاهای مستعد میزبانی حرکت‌های اجتماعی پرداخته است و با استفاده از دو رویکرد کمی و کیفی، سعی در تبیین ویژگی‌های مشترک فضاهای میزبان حرکت‌های اجتماعی دارد. در این مطالعه سه شهر قاهره، صنعا و منامه به‌عنوان نمونه‌های موردی انتخاب، و سعی شده است با بررسی و تحلیل پیکربندی فضایی آن‌ها و بررسی موقعیت فضاهای میزبان و نیروهای اجتماعی محرک حرکت‌های اجتماعی در این شهرها، ویژگی‌های مشترک این حرکت‌ها شناسایی شود. گفتنی است پیکربندی فضایی نمونه‌های موردی مطالعه، از طریق تهیة نقشة خطی و تحلیل آن از طریق فن چیدمان فضا صورت می‌گیرد. یافته‌های پژوهش در فضاهای موردی مورد مطالعه حاکی از وجود رابطة مستقیم میان خاستگاه حرکت‌های اجتماعی با موقعیت استقرار و فعالیت گروه‌های مشارکت‌کننده است. بررسی‌های نمونه‌های موردی نشان می‌دهد درصورتی‌که حرکت اجتماعی از بطن اکثریت جامعه برگرفته باشد، فضاهای مرکزی گونه میدان در مقایسه با سایر گونه‌های فضاهای شهری، اولویت بیشتری در جذب جمعیت میزبان دارد.