تحلیل روابط اجتماعی-انسانی در فضاهای مسجد مدرسه های دورۀ قاجار قزوین بر اساس رویکرد نحو فضا

Abstract

در دورة معاصر روش‌های مختلفی برای تحلیل فضای معماری به‌‌کار گرفته شده است. روش اسپیس سینتکس که در فارسی به «نحو فضا» ترجمه شده است، قرابت موضوعی و مفهومی به شیوة دسته‌بندی واژه‌‌ها در ادبیات دارد که آن را نحو می‌نامند. مطابق نظریة چیدمان فضایی، ترتیب قرارگیری فضاها در کنار یکدیگر، تأثیری مستقیم بر نحوة استفاده از فضاها دارد. روش اسپیس سینتکس، بیشتر در حوزة شهرسازی به‌‌کار گرفته می‌‌شود، اما از آنجاکه شهر از بناهای داخلش جدا نیست، در این مقاله از این روش در حوزة معماری بهره گرفته شده است. این پژوهش به‌صورت توصیفی- تحلیلی نوشته شده و پس از توضیح چگونه خواندن و ترسیم نمودار توجیهی، با توجه به روابط، چیدمان فضایی برای مسجد- مدرسه‌ها تنظیم شده است. جامعة آماری شامل مسجد- مدرسه‌های شهر قزوین به نام‌‌های سردار و صالحیه است که در دورة قاجار بنا شده‌اند و با روش استدلال استنتاجی، به نحو فضایی آن‌‌ها پرداخته شده است.اهمیت انجام این پژوهش، شناسایی ارزش‌های روابط اجتماعی و تأثیر آن‌ها در طراحی معماری است و هدف نهایی،اثبات وجود رابطه میان فضاهای مسجد- مدرسه‌های دورة قاجاریه براساس روابط اجتماعی است. بررسی نمودارها نشانگر تراکم نظام گردشی در بناست. همچنین مطابق این نمودارها فضاهای مفصلی و مرکزی، عوامل اصلی ارتباط‌دهندة فضاها هستند. در این مقاله، نظام گردشی ارتباطی و مدول پنهان مسجد- مدرسه‌های دورة قاجار به‌‌دست می‌‌آید.