تحلیل نابرابری‌های توسعه‌ی ناحیه‌ای در ایران

Abstract

نابرابری و ابعاد مختلف آن نشانه‌های مشخّصی از توسعه‎نیافتگی شمرده می‌شود. تفاوت‌ها و نابرابری‌های منطقه‌ای و ناحیه‌ای تهدیدی جدّی برای کشورها به‎شمار می‌رود، زیرا زمینه‌های دست‎یابی به وحدت و یکپارچگی ملّی را دشوار می‎کند. برای فراهم کردن مبنای علمی و منطقی برای کاستن نابرابری‌ها، ارزیابی جامعی از وضعیّت موجود توسعه‌ی نواحی با در نظر گرفتن شاخص‌های مختلف، بسیار ضروری است. پس از انجام این ارزیابی، می‌توان برای روبه‎رو شدن با مشکلات مناطق محروم اقدام کرد. مطالعه‌ی حاضر به ارزیابی سطح توسعه‎یافتگی شهرستان‌های ایران و تحلیل نابرابری میان آنها از نظر شاخص‌های مختلف توسعه پرداخته است. بدین ترتیب که پس از مطالعه و بررسی منابع موثّق آماری مربوط به سال 1385، تعداد 54 شاخص توسعه تدوین شد؛ وزن شاخص‌ها با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله‎مراتبی (AHP) تعیین شد و درنهایت، میزان توسعه‎یافتگی شهرستان‌ها با بهره‌گیری از روش TOPSIS مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین، برای تبیین میزان نابرابری در بخش‌های مختلفِ مورد مطالعه، ضریب پراکندگی مربوط به هر بخش محاسبه شد. نتایج پژوهش، نابرابری آشکاری را میان سطح توسعه‌ی شهرستان‌ها نشان می‌دهد. شهرستان‌های شمیرانات، تهران و دماوند به‎عنوان توسعه‎یافته‌ترین شهرستان‌های کشور، به‎همراه سایر شهرستان‌های توسعه‎یافته بیشتر در بخش‌های مرکزی کشور واقع شده‌اند. در حالی که بیشتر شهرستان‌های توسعه‎نیافته و محروم در مناطق حاشیه‌ای و مرزی قرار گرفته‌اند. تحلیل ضریب پراکندگی نیز نشان می‌دهد که بیشترین نابرابری شهرستان‌ها به‎ترتیب مربوط به بخش‌های امکانات زیربنایی، کشاورزی و مسکن است. بنابراین، برای دست یافتن به یکپارچگی ملّی، ارتقای سطح توسعه‌ی اقتصادی ـ اجتماعی و پایداری سیاسی، کاستن نابرابری‌های ناحیه‌ای امری ضروری و گریز‌ناپذیر است.