واکاوی رویارویی‌‌های مذهبی صفوی و عثمانی در قفقاز (930تا1038ق/1523تا1629م)

Abstract

قفقاز از بُعد مذهبی منطقه‌ای حائز اهمیت است که در طول تاریخ، گذرگاه اقوام و جایگاه ادیان و فرق مختلف بوده است. این منطقه از زمان‌های بسیار دور، با ایران پیوندهای مذهبی و تاریخی داشته است. با ظهور دین اسلام و گسترش این دین در قفقاز، باوجود مقاومت مردم آنجا در برابر نفوذ اسلام، سرانجام در برخی نقاط آن مذهب تسنن پذیرفته شد و در کنار مسیحیتی قرار گرفت که در گرجستان و ارمنستان رواج داشت. قفقاز به‌علت موقعیت جغرافیایی ویژه، یکی از کانون‌های درگیری صفویه و عثمانی بود. دولت صفوی و حکومت عثمانی برای نفوذ به این منطقه تلاش بسیاری کردند. ازیک‌سو، دولت عثمانی با انگیزة حمایت از اهل‌تسنن در شروان، داغستان و نواحی سنی‌نشین و ارتباط با خاندان کریمه تلاش می‌کرد که از طریق شمال به دولت صفوی فشار آورد و ازسوی‌دیگر، دولت صفویه با انگیزﮤ جهاد با کفار مسیحی و گسترش تشیع و نفوذ در مناطق سنی‌نشین، تشیع را در این مناطق ترویج می‌داد. هر دو دولت جنگ با کفار مسیحی را انگیزة اصلی خود ذکر کرده بودند؛ اما در پشت پرده انگیزه‌های دیگری وجود داشت که در این مقاله این انگیزه‌ها و چالش‌های حاصل از آن بررسی و تحلیل شده است.