منصب ناظر بیوتات در دوره صفویه (از شاه عباس اول تا سقوط صفویه)

Abstract

ناظر بیوتات، از جملـه مناصب ابداعی صفویان است. این منصب را در تقسیم بندی دیوانسالاری آن دوره می‌توان جزو مناصب درباری و تشکیلات سلطنتی به شمار آورد، که البته مانند سایر مناصب دوره‌ صفوی دارای کارکردهای دیگری ـ به خصوص اداری و در برخی موارد نظامی ـ هم بوده است. این منصب که از اوایل تأسیس سلسله صفوی پدید آمده بود، پس از اصلاحات اقتصادی شاه عباس اول – که تأثیر خود را در بیوتات سلطنتی هم برجای گذاشت – در دوره‌ شاه عباس اول از اهمیت بیشتری برخوردار شد. به طور خلاصه، می‌توان گفت که در دوره‌ صفوی، بیوتاتی (کارگاه هایی) ‌وجود داشت که ملزومات دربار، اعم از خوراک و پوشاک و تسلیحات نظامی و اماکن و... را فراهم می نمود. هر کارگاه صاحب جمع(رئیس) و مشرف (بازرس) داشت و ناظر بیوتات برکل این کارگاه ها نظارت عالی می‌نمود و در حقیقت، سرپرست کل کارگاه های سلطنتی و ناظرکل دستگاه سلطنت صفوی و رئیس بخش خاصه دیوانسالاری صفوی بوده است. باید توجه داشت که بیوتات سلطنتی دوره‌ صفوی از ساختاری پیشرفته و مترقی برخوردار بوده و برای شاه و دولت صفوی منافع زیادی داشته است. سؤال اصلی این تحقیق، این است که ناظر بیوتات در دورۀ صفوی از چه جایگاه، موقعیت و مسؤولیت‌هایی برخوردار بوده و بیوتات سلطنتی به عنوان اصلی‌ترین حوزۀ کاری ناظر بیوتات، چه کارکردهایی داشته و از چه ساختاری برخوردار بوده است؟ در مورد بیوتات سلطنتی و وظایف ناظر بیوتات در منابع دوره‌ صفوی، به خصوص سفرنامه ها و منابع اداری، مطالبی چند وجود دارد.