زمینههای اجتماعی و جریانشناسی مشروعیتیابی نادر

Abstract

سقوط اصفهان در سال 1135 ﻫ . ق/1722م زمینه‌ساز پایان عمر سیاسی صفویان شد. در این شرایط، افراد مختلفی تلاش کردند با فراهم نمودن زمینه‌های اجتماعی لازم، قدرت را به دست گیرند. این عده تلاش می‌کردند ضمن بهره‎برداری از مشروعیت صفویه برای خود، مقبولیت صفویان را در جامعه از بین ببرند. در این میان، نادر با تلاش‌های نظامی و سیاسی خویش، موفقیت بیشتری برای آماده‌سازی زمینه‌های اجتماعی مشروعیت­یابی خود به دست آورد. تلاش‌های نادر در این راستا، جریان به هم پیوسته‌ای بود که مهمترین تغییر اجتماعی نیمه اول قرن دوازدهم هجری؛ یعنی حذف صفویان را در پی داشت. بی‌گمان بستر اجتماعی این تغییر، فعالیت‌های نادر در جامعه‌ای بود که رنج شدیدی را در روزهای پایانی دولت صفویه و در سال‌های پس از سقوط اصفهان متحمل شده بود.<br /> <br /> این پژوهش از نوع مطالعات تاریخ اجتماعی و تلاشی در راستای تبیین تلاش‌های نادر برای تدارک زمینه­های اجتماعی و جریان شناسی مشروعیت­یابی او برای پادشاهی اوست که به روش توصیفی- تحلیلی به این موضوع می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می­دهد هر چند نادر توانست با استفاده از موفقیت‌های نظامی و تشکیل شورای دشت مغان و بهره‌بردن از عناصر اجتماعی همراه با خود در جامعه و حاکم کردن جریان‌های متعدد بر این شورا، قدرت را به دست آورد؛ اما نتوانست حکومتی پایدار تشکیل دهد؛ لذا اقدامات او در حد یک تغییر اجتماعی بود و تحولی در جامعه ایران؛ به ویژه در موضوع مبانی مشروعیت حکومت‌ها ایجاد نکرد.