رویکرد روزنامۀ اختر به توسعۀ علمی و پیشرفت و عقب‌ماندگی

Abstract

نشریات در تاریخ معاصر یکی از ابزارهای مؤثر اطلاع‌رسانی هستند. در دورۀ قاجاریه، هم‌زمان با سلطنت فتحعلی شاه، عباس میرزا تعدادی از ایرانیان را برای فراگیری علوم و فنون به اروپا اعزام کرد. یکی از آنان به‌نامِ میرزا صالح با خرید دستگاه چاپ و آموختنِ به‌کارگیری آن، به کمک مهندسی فرانسوی نخستین روزنامه را با عنوان «کاغذ اخبار» در دورۀ محمدشاه به‌راه انداخت. گام دوم را امیرکبیر در زمان حکومت ناصرالدین شاه با چاپ روزنامۀ «وقایع اتفاقیه» برداشته بود. این اقدامات گرچه ارزشمند و قابلِ‌تقدیر بود، ولی انتظارات اقشار بیدار و دلسوز جامعه را برای اهداف بلند پیشِ‌رو برآورده نمی‌کرد.<br />به‌دلیل استبداد شدید قاجاریه گروهی از اندیشمندان ایرانی راهی دیار غربت شدند و با مشقت‌های فراوان به چاپ نشریاتی در لندن، پاریس، استانبول، کلکته، قاهره و سایر نقاط جهان مبادرت کردند و وظیفۀ خود را نسبت‌به وطن و رهایی آن از سلطۀ استبداد و جهل و عقب‌ماندگی انجام دادند. یکی از این نشریات روزنامۀ اختر بود که از ابعاد مختلف موردِتوجه پژوهشگران تاریخ ایران قرار گرفته است. اختر را از جهات گوناگونی می‌توان مورد بررسی دقیق و علمی قرار داد و به نتایج ارزشمندی دست یافت. در مقالۀ حاضر ما به بُعد توسعۀ علمی و پیشرفت و عقب‌ماندگی از منظر روزنامۀ اختر پرداخته‌ایم؛ امری که به‌نظر می‌رسد از نخستین شماره‌های به‌عنوان دغدغه‌ای دائمی و به روش‌هایی ابداعی و تأثیرگذار آن را دنبال کرده است.