جایگاه اشکانیان ارمنستان در روابط شاهنشاهی ساسانی با امپراتوری روم در سدۀ سوم میلادی

Abstract

اشکانیان ارمنستان در دوران شاهنشاهی اشکانی به‌‌دلیل قرابت سببی و نسبی که با فرمانروایان ایران داشتند و همواره متحد ایران دربرابرِ روم بودند؛ اما با سقوط اشکانیان و روی‌ کار آمدن ساسانیان در ایران فصل جدیدی در روابط ارمنستان با ایران و روم آغاز شد. برخلافِ دوران پیش‌از آن، که اشکانیان ارمنستان همواره در نزاع بین ایران و روم در صف مقدم مقابله با نفوذ امپراتوری روم بودند، این بار با سقوط اشکانیانِ ایران و روی کار آمدن خاندان ساسانی، از درِ اتحاد با دشمنان ساسانیان درآمدند. در این میان، ساسانیان نیز سیاست پرتنشی را نسبت‌به ارمنستان در مقابله با امپراتوری روم در پیش گرفتند که در ابتدا منجر به جنگ‌های ‌‌‌‌پی‌درپی اردشیر بابکان و جانشینش، شاپور یکم با امپراتوری روم بر سر ارمنستان شد که درنهایت، به موفقیت شاپور در به زیر سلطه درآوردن ارمنستان انجامید. به‌گونه‌‌‌ای که از اواسط نیمۀ سدۀ سوم میلادی، ارمنستان تبدل به مرکز فرماندهی نیروهای ساسانی در جنگ با روم شد. در این دوران، شاهان اشکانی ارمنستان برای درامان‌ماندن از گزند احتمالیِ ساسانیان، به امپراتوری روم پناهنده شدند و از جانب روم بر بخش‌هایی از ارمنستان غربی که زیر سلطۀ روم باقی مانده بود، به‌عنوان شاهان دست‌نشاندۀ روم حکومت ‌‌می‌کردند. نفوذ اشکانیان در ارمنستان تا بدان‌جا بود که پس‌از شکست شاهنشاه نرسه از امپراتوری روم در پایان سدۀ سوم، خواستار پذیرش و رجعت دوبارۀ تیرداد، شاهزادۀ اشکانی شدند که پیش‌از این ازدستِ نیروهای ساسانی به امپراتوری روم پناهنده شده بود.