مقابلۀ غیرکیفری با مخاطرات زیست‌محیطی در صنعت نفت و گاز

Abstract

در پی تخریب‌های جبران‌ناپذیر ناشی از فعالیت‌های صنعت نفت و گاز در جهان و همچنین استفادۀ روزافزون از سوخت‌های فسیلی که مخاطرات گسترده‌ای را در حوزۀ محیط ‌زیست و سلامت انسان‌ها سبب شده است، دولت‌ها و جامعۀ جهانی به‌دنبال راهکارهایی برای مقابله با این چالش زیست‌محیطی برآمده‌اند. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای مهم استخراج و استحصال منابع هیدروکربنی است، امکان‌سنجی این‌گونه تدابیر غیرکیفری، مطالعۀ پیشگیرانه را واجد جایگاه ویژه‌ای می‌سازد. مراعات نکردن قواعد علمی در زمینۀ استحصال و استخراج و پالایش این منابع می‌تواند محیط زیست خاکی، آبی و هوایی را آلوده کرده و محیط زیست و همچنین موجودات مختلف در این محیط را با چالش‌های عظیم جبران‌ناپذیری مواجه کند. وقوع برخی آثار مخرب از قبیل آلودگی هوا، مشکلات تنفسی، تخریب و آلودگی محیط زیست و غیره در برخی از جاها به‌ویژه مناطق نفت‌خیز و دارای منابع گازی جنوب کشور، معضل انکارناپذیری است. دلایل اصلی وقوع این‌گونه مخاطرات ناشی از آلوده‌سازی نفتی و گازی را می‌توان در رعایت نکردن قواعد علمی نسبت به تولید و پالایش و استفاده از منابع هیدروکربنی نفت و گاز و همچنین سوء تدبیر و نبود راهبردهای کاهنده و کنترل‌کنندۀ این فعالیت‌ها دانست که راهکار آن در مقابلۀ غیرکیفری قابلیت طرح دارند. از این‌رو سؤال اساسی این مقاله آن است که چه راهکارهای غیرکیفری برای پیشگیری و مقابله با مخاطرات زیست‌محیطی در صنعت نفت و گاز وجود دارد و تأثیر این راهکارها بر پیشگیری از تخریب محیط زیست چیست؟ به نظر می‌رسد که موظف ساختن فعالیت‌های استحصال منابع نفتی و گازی به رعایت استانداردها و همچنین نظارت مکرر بر سلامت فعالیت‌ها و لغو مجوزها در صورت عدول از دستورالعمل‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر کاهش مخاطرات داشته باشد. به‌علاوه با توجه به آنکه اساس تدابیر غیرکیفری تأثیر بر کنترل و نظارت قبل از وقوع است، می‌توان با تقویت فعالیت مشارکتی سازمان‌های مردم‌نهاد در راستای اثربخشی دوچندان راهکارهای غیرکیفری اقدام کرد. بر این مبنا دانش مخاطرات در عین تلفیق مطالعۀ اثرات گذشته زیانبار و همچنین توجه به آیندۀ مملو از مخاطرات ناشی از فعالیت‌های صنعت نفت و گاز به تدابیر غیرکیفری جنبۀ کاربردی‌تری می‌بخشد. از این دیدگاه به نظر می‌رسد که تقویت عملکرد دادستان‌های شهرهای نفت‌خیز و همچنین شهرهای محل فعالیت پالایشگاه‌ها با محوریت نظارت‌های مستمر و استفاده از نظر کارشناسان متخصص در حوزۀ دانش مخاطرات محیطی تأثیر زیادی در کاهش اثرهای مخرب صنعت استحصال نفت و گاز خواهد داشت.