پان‌ایسم در خاورمیانه؛ نگاهی به پان‌ایرانیسم – پان‌عربیسم -پان‌اسلامیسم مطرح‌شده در دهۀ 1960م./1340ش

Abstract

خاورمیانه در قرن بیستم به­ویژه پس از جنگ جهانی دوم، تجربه چندین هم­گرایی و واگرایی قومی،ملیتیودینیرا داشته است. یکی از این هم­گرایی­ها، حرکت «پان­ایسم» بود. پان­عربیسم، در این دوره با رهبری جمال­عبدالناصر، جان تازه­ایی گرفت. در مقابل، ناسیونالیسم ایرانی نیز در اشکال مختلف پررنگ­تر شد. پان­اسلامیسم نیز یکی دیگر از جریانات هم­گرایی­ آن سال‌ها بود که بر وحدت اسلامی تأکید می‌کرد. آنچه پان­عربیسم و پان­ایرانیسم را در این برهۀ زمانی مقابل هم قرار می­داد، به­کار­بردن واژه­های‌ نامانوس برای برخی از نقاط ایران بود. با توجه به آنچه گفته شد، پرسش اصلی آن است که شیوۀ برخود نهادهای ملی و مدنی ایران با پان­عربیسم مطرح شده از سوی ناصر چگونه بود؟ فرض بر آن است که باوجود مخالفت تمام نهادهای سیاسی و مدنی، حکومت ایران که به­دنبال تنش­زدایی در منطقه بود با طرح دوبارۀ پان­اسلامیسم، مردم خاورمیانه را به هم­گرایی با واسطۀ دین اسلام دعوت نمود. این بررسی براساس اسناد و مدارک موجود در این باره تنظیم و با روش توصیف و تحلیل ارائه شده است.