کارکرد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آتشکده‌ها در عصر ساسانی

Abstract

تلاش حاکمان ساسانی برای استقرار حکومت، ایجاد تحوّلی عمده در نظام حکومتی پیشین و پایه‌ریزی نظمی نوین بود. بانیان این حکومت، میراث حکومت اشکانی و حکومت‌های پیش از آن را پیش ‌رو داشتند؛ آنان از یک سو با معنای شاهنشاهی که مرده‌ریگی از اشکانیان و حکومت‌های پیش از آن بود و از سوی دیگر با اندیشه‌های دینی زرتشتی که میراث دودمان‌های برجای مانده در پارسِ پس از هخامنشیان بود آشنایی داشتند. کار اصلی فرمانروایان جدید، تلفیق این دو مقوله بود و دین زرتشت این امکان را به آنان می‌داد، زیرا شاهی و دین را ملازم یکدیگر می‌دانست و پادشاهی‌ را مطلوب می‌شمرد که نگهبان دین باشد. دین زرتشت در مقابل این نگهبانی، امکانات ضروری برای استقرار و تداوم پادشاهی را فراهم می‌نمود؛ یکی از این امکانات، آتشکده‌ها و به تبع آن کارگزاران آنها بود. شاهان ساسانی به شیوه‌های گوناگون از این امکان در جهت منافع سیاسی خود استفاده می‌کردند؛ حکاکی نقش آتشدان بر سکه‌ها، بنای آتشکده‌های بسیار و برپایی آتش بهرام در آنها و نیز ویران کردن بتکده‌ها، کلیساها و دیوخانه‌ها و تبدیلشان به آتشکده از جملة این اقدامات است. از همین رو بخشی از زندگی شاهان، روحانیون، اشراف و مردم روزگار ساسانی معطوف به آتش و آتشکده بود و مسئلة اصلی این گفتار، بررسی کارکرد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آتشکده‌ها در دوران ساسانی است.