تقابل علمای امامیه و شیخیه بر سر تفسیر دینیِ نجوم جدید: هبةالدین شهرستانی و زین‌العابدین‌ کرمانی

Abstract

محمدکریم خان کرمانی رهبر شیخیۀ کرمان در دورۀ ناصری از مخالفان جدی نجوم جدید بود. پس از او فرزندنش زین‌العابدین خان کرمانی، رهبر این فرقه، کتابی با عنوان <em>شمس الجاریه</em> (1345ق) به فارسی نوشت و در آن تلاش کرد که به استدلال‌های جدیدی که برای نجوم جدید مطرح شده بود پاسخ دهد و نشان دهد که چگونه می‌توان از آیات و روایات به نفع نجوم قدیم بطلمیوسی استفاده کرد. بخش عمدۀ آن کتاب رد ادعاهای هبةالدین شهرستانی در کتاب <em>الاسلام والهیئة</em> (1328ق) بود. هبةالدین در آن کتاب عناصر نجوم جدید -از جمله نفی افلاک صلب، حرکت زمین، سکون خورشید، و سایه و مدار زمین- را با آیات و روایات اسلامی تطبیق داده بود. زین العابدین به خوبی نشان می‌دهد که تأویل‌های هبةالدین به نفع نجوم جدید تا چه میزان دل‌بخواهی و بی‌ضابطه است. هر چند همین مشکل گریبان‌گیر زین‌العابدین در تفاسیر خود به نفع نجوم قدیم نیز هست.