تدابیر اقلیمی محیط‌های مسکونی در طب دورۀ اسلامی

Abstract

بخشی از تدابیر اقلیمی برای سازماندهی زندگی و محیط‌های مسکونی سالم در متون طب دورۀ اسلامی تحریر شده است. پزشکان قدیم حفظ سلامتی انسان را به‌عنوان هدف اصلی طب، وابسته به تعامل و سازگاری انسان با محیط اقلیمی، با تکیه‌ بر انطباق ساختاری مزاج انسان با عناصر چهارگانه طبیعت، دانسته‌اند. این مقاله سابقۀ دانش اقلیمی قدما را در زمینۀ تعامل انسان با محیط طبیعی و مصنوع، با تکیه‌ بر روش تفسیر تاریخی متون طب بررسی می‌کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که روش زندگی اقلیمی و سازماندهی محیط‌های مسکونی بر پایۀ ویژگی‌های جغرافیایی و تغییرات اقلیمی مکان‌ها، مهم‌ترین تدابیر پزشکان برای اعتدال مزاج‌ انسان، حفظ سلامتی و اقلیم‌ درمانی بوده است. از این منظر سلامتی انسان وابسته به مشارکت پویا و همسازی انسان با شرایط متغیر اقلیمی از طریق تغییر روش و مکان زندگی (کوچ) و فراهم بودن زمینه‌های کالبدی این تغییرات در معماری است. بررسی اجمالی و مقایسۀ تطبیقی تعالیم متون طبی و معماری مسکونی ایران نیز نشان می‌دهد که عامل هوا (باد) به لحاظ میزان دما، رطوبت و تمیزی آن -به عنوان مهم‌ترین عامل ضروری سلامتی و اقلیم‌ درمانی- نقش اصلی را در مکان‌یابی و سازماندهی شهرها و فضاهای مسکن داشته است.