جامع غافقی و دانش گیاه‌شناسی

Abstract

غافقی (سدۀ 6ق) گیاه‌شناس اندلسی است و مهم‌ترین اثر او <em>الجامع فی الأدویة المفردة</em>، یکی از اصلی‌ترین پایه‌های دانش گیاه‌شناسی در اندلس و از منابع مهم برای حفظ و احیای میراث گذشتۀ این دانش است. این کتاب از آثار گیاه‌شناسی پیش از خود، به‌ویژه <em>النبات</em> دینوری و <em>قانون</em> ابن سینا، تأثیر بسیاری گرفته است. در این مقاله ابتدا مشهورترین نسخه‌های این کتاب معرفی شده است، سپس بر اساس نسخۀ کتابخانۀ ملک با بررسی ارجاعات متنوع و دقیق آن از متون پیشین و برخی آثار هم‌دوره‌اش، جایگاه برجستۀ این کتاب در حفظ میراث گذشته، مشخص شده است. سپس بر اساس دانش گیاه‌شناسی امروزی متن کتاب را بررسی کرده‌ایم. روش غافقی در دانش گیاه‌شناسی، مشاهدۀ تجربی، ثبت دقیق این اطلاعات و مقایسۀ میان آنهاست. بر اساس این روش، طبقات، زیست‌گاه‌ها و جغرافیای گیاهی و ریخت‌شناسی گیاهان مشخص شده‌اند. بررسی مترادف نام گیاهان در زبان‌های اندلسی، بربری، یونانی، سریانی و حتی فارسی و ادویۀ حیوانی و معدنی از نکات برجستۀ دیگر این کتاب است.