اثر متقابل تنش خشکی و زمان بندی مصرف کود نیتروژنه بر عملکرد و برخی خصوصیات فیزیولوژیکی مرتبط با آن در گندم

Abstract

به منظور بررسی اثر تنش خشکی و زمان بندی مصرف کود نیتروژنه بــر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی، عملکرد اقتصادی، بیولوژیک و سهم مواد فتوسنتزی قبل از گرده افشانی در پر شدن دانه گندم نان رقم مهدوی، آزمایش مزرعه‌ای به صورت کرتهای‌ خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 80-1379 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران واقع در شهرستان کرج انجام شد. رژیم رطوبتی خاک به عنوان فاکتور اصلی در دو سطح شاهد (C) و تنش خشکی(S) و زمان‌بندی مصرف کود نیتروژنه (تیمار کودی) به عنوان فاکتور فرعی در سه سطح عدم مصرف نیتروژن (N0) ، مصرف 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به صورت 20% زمان کاشت، 80% زمان گرده افشانی (N1) و 40% زمان کاشت، 60% زمان گرده افشانی (N2) در نظر گرفته شدند. اثر رژیم رطوبتی خاک بر صفات عملکرد دانه, عملکرد بیولوژیک, وزن هزاردانه و شاخص برداشت معنی دار بود و این صفات در شرایط تنش خشکی کاهش چشمگیری از خود نشان دادند. نحوه زمان بندی مصرف کود نیتروژنه بر عملکرد (دانه و بیولوژیک) معنی دار بود در حالیکه بر وزن هزار دانه و شاخص برداشت اثر معنی داری نداشت. بیشترین میزان عملکرد دانه (8/4 تن در هکتار)و عملکرد بیولوژیک (4/14 تن در هکتار) از تیمار N2 و کمترین مقادیر آنها از تیمار N0 بدست آمد. اثر متقابل رژیم رطوبتی خاک و تیمارهای کودی برای این دو صفت معنی دار بود به طوری که با افزایش تخصیص نیتروژن به مرحله کاشت در شرایط عدم تنش خشکی، عملکرد دانه و بیولوژیک روند افزایشی داشتند در حالیکه در شرایط تنش این روند ثابت و یا نزولی بود. بیشترین سطح برگ و سرعت رشد در تیمار N2 و کمترین آنها در تیمار N0 مشاهده شد. اثر متقابل رژیم رطوبتی خاک و تیمارهای کودی بر سرعت رشد معنی دار بود بطوریکه تیمار N2 در شرایط کنترل بیشترین و در شرایط تنش کمترین سرعت رشد را نشان داد. همبستگی بین سرعت رشد و عملکرد دانه در شرایط کنترل مثبت و معنی دار بود, اما در شرایط تنش این رابطه به لحاظ آماری معنی دار نبود. در شرایط تنش خشکی سهم عملکرد دانه از مواد فتوسنتزی قبل از گرده افشانی در مقایسه با شرایط عدم تنش افزایش نشان داد. اثر تیمار کودی بر این صفت معنی دار بود و سهم عملکرد دانه از مواد فتوسنتزی قبل از گرده‌افشانی در تیمار N2 از سایر تیمارهای کودی کمتر بود. در این آزمایش همبستگی بین عملکرد دانه و سهم مواد فتوسنتزی قبل از گرده افشانی در پر شدن دانه، در هردو رژیم رطوبتی خاک منفی بود.