الگوی توزیع مواد فتوسنتزی و پرشدن دانه در ارقام اصلاح شده گندم نان در شرایط تنش و عدم تنش خشکی

Abstract

هدف از تحقیق حاضر بررسی الگوی توزیع مواد فتوسنتزی و پرشدن دانه در تعدادی از ارقام اصلاح شده گندم نان با سابقه اصلاحی متفاوت و رابطه احتمالی آنها با عملکرد و مقاومت به خشکی بود. تعداد شش رقم گندم متعلق به دو گروه اصلاح شده داخلی (سرداری، روشن، امید) و اصلاح شده داخلی‎خارجی (آزادی، فلات، قدس) در یک آزمایش مزرعه‌ای مورد مطالعه قرار گرفتند. آزمایش به صورت طرح کرت‎های خرد شده در قالب بلوک‎های کامل تصادفی(رژیم رطوبتی به عنوان کرت اصلی، ارقام به عنوان کرت فرعی) با چهار تکرار اجرا شد. تنش خشکی از مرحله اواخر ساقه رفتن (مرحله 40 طبق شاخص زادوکس) شروع و تا مرحله رسیدگی ادامه داشت. در طول این مدت, تیمار تنش سه مرتبه آبیاری شد و پتانسیل آبی قبل از آبیاری در هر سه مرحله به ترتیب: 00/1- , 51/2- و 16/3- مگاپاسکال بود. اندازه‌‌گیری صفات در سه مرحله گرده افشانی، 20 روز اول پس از گرده‌افشانی و از 20 روز اول پس از گرده‌افشانی تا رسیدن دانه انجام شد. از مرحله گلدهی تا رسیدن سهم مواد فتوسنتزی تخصیص یافته به برگ روند رو به کاهش نشان داد. تنش خشکی اگر چه باعث کاهش وزن خشک برگ‌ها در 20 روز اول بعد از گلدهی شد ولی بر درصد تخصیص مواد به برگ بی‌تاثیر بود. وزن خشک ساقه از گلدهی تا 20 روز اول بعد از آن افزایش و سپس کاهش یافت. تنش خشکی باعث کاهش وزن خشک ساقه و درصد تخصیص مواد فتوسنتزی به آن شد. سنبله‌ها که در مرحله گلدهی حدود 20% وزن خشک کل را تشکیل داده بودند، در مرحله رسیدگی 60% وزن خشک کل را به خود اختصاص دادند و تا 20 روز اول بعد از گلدهی تحت تاثیر خشکی قرار نگرفتند. ارقام اگرچه از نظر وزن خشک اندام‌ها و درصد اختصاص مواد خشک به آنها تفاوت‌های معنی‌داری در هر سه مرحله نمونه‌برداری نشان دادند ولی رابطه مشخصی بین میزان تخصیص مواد به اندام‌های خاص و عملکرد در شرایط شاهد یا تنش و یا مقاومت به خشکی ملاحظه نشد. روند پرشدن دانه در سه رقم از شش رقم مورد بررسی در هر دو محیط تنش و بدون تنش تعیین و سپس سرعت و شدت پرشدن دانه محاسبه شد. تنش خشکی سرعت پرشدن دانه را کاهش داد ولی بر مدت پرشدن آن بی تاثیر بود. تجزیه روند رشد دانه ارقام فوق نشان داد که وزن خشک اولیه قبل از شروع پرشدن و سرعت پرشدن در مرحله آخر رشد دانه دو عامل مهم در افزایش رشد نهائی دانه بودند. رقم قدیمی‌تر امید پایین‌ترین منحنی رشد دانه و رقم اصلاح شده فلات بالاترین منحنی رشد دانه را در هر دو محیط نشان دادند.