برآورد ترکیب‌پذیریها و اثرات ژن در لاین‌های زودرس ذرت در تراکم‌های مختلف بوته به روش تلاقی لاین × تستر

Abstract

مشخص نمودن ترکیب‌پذیری‌ها و اجزای واریانس ژنتیکی یکی از مهمترین مراحل در برنامه به‌نژادی لاین‌های اینبرد ذرت است. برای این منظور، نتاج حاصل از تلاقی 22 لاین زودرس ذرت دانه‌ای با دو تستر تجاری زودرس K1263/1 و K2816 در دو تراکم بالا (110 هزار بوته در هکتار) و تراکم معمولی (75 هزار بوته در هکتار) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی مشهد در سال 1380 مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل، اختلاف معنی‌دار بین هیبریدها را برای کلیه صفات مورد بررسی در دو شرایط نشان داد. اختلاف معنی‌دار بین لاین‌ها برای همه صفات اندازه‌گیری شده در هر دو تراکم و در مورد تسترها برای ارتفاع گیاه، تعداد روز تا ظهور کاکل، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی، تعداد دانه در ردیف و تعداد ردیف دانه در بلال در تراکم بالا و ارتفاع گیاه، تعداد روز تا ظهور کاکل، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی، عمق دانه، تعداد دانه در ردیف، تعداد ردیف دانه در بلال و عملکرد دانه در تراکم معمولی مبین وجود نقش اثرات افزایشی ژنی در کنترل صفات مذکور بود. میانگین مربعات لاین × تستر نیز برای صفات ارتفاع گیاه، تعداد روز تا ظهور کاکل، تعداد کل برگ، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی، عمق دانه، تعداد دانه در ردیف و وزن 300 دانه در تراکم بالا و ارتفاع گیاه، عمق دانه، تعداد ردیف دانه در بلال در تراکم نرمال معنی‌دار برآورد گردید که حاکی از نقش اثر غالبیت در کنترل این صفات بود. برآورد نسبت بیانگر اهمیت بیشتر واریانس غیر افزایشی نسبت به واریانس افزایشی در کنترل صفات ارتفاع گیاه، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، روز تا ظهور کاکل و تعداد دانه در ردیف در تراکم بالا و ارتفاع گیاه، عمق دانه، تعداد دانه در ردیف و ردیف دانه در بلال در تراکم نرمال بود، در حالیکه برای سایر صفات در هر دو تراکم واریانس افزایشی نقش مهمتری نسبت به واریانس غیر افزایشی نشان داد. این وضعیت نشان دهندة تغییر بیان ژن کنترل کنندة صفات مذکور تحت شرایط مختلف است. بین ترکیب‌پذیری عمومی لاین‌ها و تسترها و ترکیب‌پذیری خصوصی تلاقی‌های گوناگون اختلاف معنی‌دار مشاهده شد. جهت غربال لاین‌ها برای مرحلة بعدی خویش‌آمیزی، لاین‌های L6، L9، L20، L42 و L45 که در هر دو تراکم و یا حداقل در تراکم بالا عملکرد بالایی داشتند و همچنین برای اکثر صفات مؤثر بر عملکرد ترکیب‌پذیری عمومی معنی‌دار مطلوبی داشتند، انتخاب گردیدند.