اهمیت سرزمین ماد بزرگ در تحولات ایران در دورۀ یونانی مآبی

Abstract

تمرکز مطالعات تاریخی دربارۀ دورۀ پرتلاطم و کمتر شناخته‌شدۀ حاکمیت مقدونیان در ایران عمدتاً بر مناطقی چون پارس و پارت بوده و اوضاع مناطق دیگر از جمله ماد مبهم و ناشناخته مانده است. این در حالی است که سرزمین ماد همواره یکی از بخش­های مهم در قلمروهای پادشاهی ایران باستان بوده است. این مقاله تلاشی است برای پاسخ به این پرسش که این منطقه چه نقشی در تحولات دورۀ مورد نظر ایفا کرده است. بررسی منابع تاریخی و مدارک و شواهد باستان­شناختی و تحلیل استعداد بالای اقتصادی و جغرافیایی ماد نشان­دهندة استمرار جایگاه اداری این سرزمین در دورۀ اسکندر و جانشینانش در ایران است. با این­که ماد کوچک (آذربایجان) به­سرعت حکومتی مستقل یافت، اما ماد بزرگ مورد توجه دولت مرکزی مقدونی قرار گرفت و همدان پایتخت ساتراپ‌های علیا به شمار می­رفت. با این­ حال، در این دوره تحولات بزرگ و تأثیرگذاری، مانند قیام برای کسب استقلال به رهبری بارواکس مادی و شورش­های بزرگ ساتراپ­های مقدونی، در این شهر رخ داد و سرانجام با همکاری اشکانیان در اخراج سلوکیان از ایران نقشی اساسی ایفا کرد. بنابراین، به نظر می­رسد که برداشت رایج از جریان استقلال ایران در این دوره نیاز به بازبینی داشته باشد.