نگاهی تطبیقی به دخمة زرتشتیان در ایران و هند و جنبه‌های آیینی و دینی ساخت دخمه در سنت پارسیان

Abstract

زرتشتیان را رسم بر این بود که مردگان خود را برای تدفین در دخمه می­ نهادند. دخمه­ های اولیه آنان بنایی بسیار ساده بر دیوارۀ کوه بود. از دورۀ اسلامی دخمه­ های دست­ ساز از خشت و سنگ پدید آمد که به برج شهره شد. در هند، زرتشتیان مهاجر موسوم به پارسیان، رسم دخمه ­نشانی را حفظ کردند. با گذشت زمان، پارسیان دخمه­ های جدیدتری مطابق با هوای مرطوب هند ساختند. رسم بنیان دخمۀ پارسیان <em>تانا </em>خوانده می­ شود. اجزای این مراسم شامل گذاشتن شالوده و تقدیس بنای دخمه است که در آن اصولی همچون کوبیدن سیصد و یک میخ بر زمین و گرداندن طنابی پنبه­ ای به گرد این میخ ­ها رعایت می ­شد. شرح این مراسم در متونی چون <em>روایات فارسی</em> و متن پهلوی <em>وجرکرد دینی</em> ضبط شده است. از اواسط سدۀ نوزدهم رسم دخمه­ نشانی متأثر از جریان­ روشنفکری دینی در ایران منسوخ شد و در هند به چالش میان مذهبی­ های تندرو و اصلاح‌طلـب پارسی تبدیل شد. در این پژوهـش، انواع دخمه­ های زرتشتی بررسی و سیر تحول بنای دخمه­ با تکیه بر جـنبه­ های آیینی و دینی آن ارزیـابی می­شود و به موقعیت دخمه­ های زرتشتی در عصر حاضر نیز توجه خواهد شد.