آسیب شناسی وضعیت سیاسی– اجتماعی عصر صفوی از دیدگاه ملّاصدرا

Abstract

ملّاصدرا، بنیان­گذار حکمت متعالیه، دیدگاه­هایی دربارۀ اجتماع دارد. بر خلاف نظر کسانی که معتقدند، اجتماع در نظر ملّاصدرا مغفول مانده و او صرفاً به مباحث غیر دنیوی توجه نموده، ملّاصدرا با دقت حوادث اجتماعی دوران خود را زیر نظر داشته، به آسیب­شناسی اجتماع پیرامون خود پرداخته؛ و برای اصلاح امور به بیان راهکار پرداخته است. در نظر ملّاصدرا آسیب مهم جامعۀ دورانش آن است، که کسانی که به­حق سزاوار رهبری مردم هستند، بر مسند نیستند. او ریاست را حق کسی می­داند، که به باطن و ظاهر دین عالم باشد؛ به نحوی که اگر عالمی به­تنهایی یکی از آن دو بعد را دارا باشد، شایستۀ رهبری نیست. در نظر او ریاست واقعی جامعه بر عهدۀ پیامبر و پس از او امامان و سپس مجتهدین است. از آنجا که ملّاصدرا هدف متعالی جامعه را دست یافتن مردم به معرفت می­داند، تلاش می­کند معارف دین را با زبان برهان و منطق تبیین کند و به این وسیله، با ظاهرگرایان و باطن­گرایان به مبارزه پرداخته است. بنابراین، باید گفت از آن حیث که آثار ملّاصدرا در صدد اصلاح معرفت مردم جامعه بوده است، به­حق باید او را یک متفکّر اجتماعی نیز لحاظ نمود.