اقلیم دیرین فلات ایران در عصر نوسنگی

Abstract

امروزه در باستان­شناسی عصر نوسنگی، دیرین اقلیم­شناسی از رهیافت‌های بنیادین به شمار می‌آید. حدود هزارۀ دهم پ. م. تغییرات گستردۀ هولوسین، مقدمات انقلاب نوسنگی و پیدایش روستانشینی را فراهم کرد. تحولات هولوسین البته جغرافیای زیستی فلات ایران را هم دگرگون کرد؛ و در فاصلۀ حدود 800/12 پ. م. تا 500/3 سال پ. م. دمای هوا و پوشش گیاهی و جانوری آن به دفعات متحول شد؛ تا این که اقلیم فلات ایران در حدود 500/3 سال پ. م. به ثبات امروزی رسید؛ که اطلاعات دیرین اقلیم شناختی آن تاکنون از دو دریاچۀ ارومیه و زریبار در نیمۀ غربی فلات ایران به دست آمده است؛ بنابراین دربارۀ تحولات اقلیمی دورۀ هولوسین از نیمۀ غربی فلات ایران اطلاعات بیشتری نسبت به نیمۀ شرقی آن موجود است. تحولات هولوسین سبب شد که هستۀ روستانشینی اولیه و منشاء چراگردی فلات ایران در منطقۀ زاگرس شمالی- مرکزی قرار بگیرد؛ بنابراین، روستانشینی اولیه در فلات ایران، همانند فلسطین و جنوب شرقی فلات آناتولی، منشاء اقلیمی- جغرافیایی دارد؛ و از یک مدل انتشارگرا تبعیت می‌کند. خوزستان و آذربایجان از اولین مناطقی بودند که تحت تأثیر تحولات فرهنگی- اجتماعی زاگرس شمالی- مرکزی وارد عصر نوسنگی شدند. همچنین تحولات آب و هوایی هولوسین اولیه همچنین بر کیفیت معیشت ساکنان عصر نوسنگی فلات ایران تأثیرگذار بوده است؛ زیرا توسعۀ تدریجی خشک شدن اقلیم فلات ایران و گسترش نواحی بیابانی و نیمه بیابانی و پوشش نوع استپ، سبب پیدایش و تثبیت معیشت چراگردی و نیز کشت دیم گردید.